LTS: Trong mọi giai đoạn phát triển của đất nước, Đảng ta luôn xác định: văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm cho sự phát triển bền vững của quốc gia. Tư duy “vì Nhân dân, vì hạnh phúc, phẩm giá và sự phát triển toàn diện của con người" chính là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong đường lối lãnh đạo của Đảng, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa. Bước vào thời kỳ mới với nhiều biến động, Hà Nội - trái tim của cả nước đang tiên phong cụ thể hóa tư duy đó bằng những hành động thiết thực như xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, khơi dậy sức sáng tạo, gìn giữ giá trị truyền thống song song với hội nhập hiện đại.

“Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” không chỉ là một tuyên ngôn mang tầm tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ hơn nửa thế kỷ trước mà đã trở thành kim chỉ nam cho mọi bước phát triển của dân tộc Việt Nam. Lịch sử cách mạng Việt Nam cho thấy, ở bất kỳ giai đoạn nào, Đảng ta cũng khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh quyết định bản lĩnh và tầm vóc của đất nước. Giá trị con người Việt Nam, với phẩm giá, trí tuệ và khát vọng vươn lên, luôn được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược phát triển. Tư duy “vì Nhân dân”, xây dựng văn hóa để nâng tầm con người và vì con người trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong đường lối lãnh đạo của Đảng. Bởi như dân gian vẫn nhắc nhở: “Có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”, còn phát triển mà thiếu nền tảng văn hóa thì không thể bền lâu. Văn hóa chính là nguồn lực tạo nên sức mạnh, là chiếc “cầu nối” để truyền thống và hiện đại cộng hưởng, để đất nước đi lên từ những giá trị trường tồn của dân tộc.

Trong lịch sử phát triển dân tộc, văn hóa luôn là “gốc rễ sinh tồn”, là “sức mạnh mềm” kết tinh bản lĩnh Việt Nam. Đảng ta sớm nhận rõ chân lý ấy và xác định phát triển văn hóa là nhiệm vụ trọng yếu, vừa cấp bách vừa lâu dài, nhằm xây dựng con người.

Dòng chảy tư duy về văn hóa của Đảng được khởi đầu bằng Nghị quyết số 03-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII (1998), đặt văn hóa ở vị trí chiến lược, xem đó là nền tảng tinh thần của xã hội và là động lực phát triển đất nước trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Nghị quyết khẳng định sâu sắc: “Văn hoá Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam… góp phần quyết định vào những thắng lợi to lớn của Nhân dân ta trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội” - (trích Nghị quyết số 03-NQ/TW, 16/7/1998).

Nhìn lại thời điểm ấy, đất nước ta bắt đầu bước vào giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nghị quyết số 03-NQ/TW đã chỉ rõ việc “đưa văn hóa thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội” không chỉ nhằm gìn giữ bản sắc mà còn khơi dậy khát vọng sáng tạo, tiếp thu tinh hoa nhân loại để nâng cao đời sống tinh thần của Nhân dân. Nói như cha ông: “Có phòng có kèo mới nên nhà, có văn hóa mới nên nước.”

Từ nền tảng nhận thức đó, tư duy của Đảng được nâng tầm mạnh mẽ tại Nghị quyết số 33-NQ/TW (2014). Điểm đột phá Nghị quyết số 33-NQ/TW chính là đặt con người vào vị trí trung tâm của văn hóa, coi phát triển văn hóa và con người là một chỉnh thể thống nhất, hướng đến “chân - thiện - mỹ”.

Nghị quyết nêu rõ mục tiêu: “Văn hoá thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc…” - (trích Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014).

Đây là bước chuyển từ nhận thức sang chiến lược hành động, từ việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; phát triển công nghiệp văn hóa; thu hẹp bất bình đẳng trong hưởng thụ văn hóa; hoàn thiện thể chế và huy động nguồn lực để văn hóa thật sự song hành cùng kinh tế, chính trị.

Đảng ta cũng luôn kiên trì nguyên tắc phát triển văn hóa phải đồng điệu với phát triển con người. Người Việt Nam thời đại mới phải giàu lòng yêu nước, nhân ái, trung thực, đoàn kết, sáng tạo và khát vọng cống hiến. Hay nói như dân gian rằng “Người có nhân mới nên người”, văn hóa tồn tại như một lẽ tất nhiên để dựng xây nên những con người với nhân cách đẹp.

Nhằm thúc đẩy hiệu quả triển khai Nghị quyết số 33-NQ/TW, Bộ Chính trị cũng ban hành Kết luận số 76-KL/TW (năm 2020), yêu cầu tăng cường lãnh đạo, đưa nội dung văn hóa vào chương trình phát triển kinh tế - xã hội của các cấp, các ngành. Đây là bước then chốt để chuyển từ chủ trương thành hành động thực tiễn, khắc phục những hạn chế trong tổ chức thực hiện.

Chưa dừng ở đó, Kết luận số 156-KL/TW (năm 2025) đã một lần nữa khắc họa rõ nét tư duy của Đảng về phát triển văn hóa tiếp tục được cập nhật theo bối cảnh mới. Bối cảnh mới ở đây là kinh tế số, công nghiệp văn hóa, yêu cầu phát triển bền vững cao hơn và những thách thức hậu đại dịch. Kết luận số 156-KL/TW tiếp tục nhấn mạnh khơi dậy “tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”; kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng con người với môi trường văn hóa lành mạnh, coi đây là điều kiện tiên quyết của phát triển.

Nhìn tổng thể, hệ thống quan điểm và định hướng của Đảng đã được phát triển nhất quán: Từ đặt nền tư duy (năm 1998) đến hình thành chiến lược toàn diện (năm 2014) và hoàn thiện cơ chế thực thi (giai đoạn 2020 - 2025). Điểm hội tụ xuyên suốt là văn hóa luôn gắn chặt với con người, trở thành nguồn lực nội sinh quyết định sự trường tồn của dân tộc. Văn hóa không còn là hậu phương lặng lẽ mà là trụ cột tinh thần, động lực tạo sức mạnh mềm, cùng kinh tế - chính trị tạo thế kiềng ba chân vững chãi cho đất nước phát triển bền vững.

Gần 40 năm đổi mới là một hành trình mà văn hóa Việt Nam bứt phá mạnh mẽ, chuyển mình từ chỗ “đang tìm đường” trở thành nguồn lực nội sinh quan trọng của phát triển đất nước. Thành quả hôm nay kết tinh từ ý Đảng hợp lòng dân, từ sự chung sức của toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng đến từng người dân thầm lặng vun đắp.

Thời điểm năm 1987, khi Việt Nam tham gia Thập kỷ quốc tế về phát triển văn hóa của UNESCO, văn hóa nước ta bắt đầu mở cánh cửa hội nhập. Đến cuối những năm 1990, tư duy “văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời là mục tiêu, động lực của phát triển” được khẳng định trong văn kiện của Đảng, tạo bước ngoặt nhận thức rằng văn hóa không chỉ là di sản quá khứ mà là sức sống hiện tại, là tương lai dân tộc.

Dòng chảy đổi mới làm hồi sinh nhiều giá trị truyền thống từng đứng bên bờ mai một, để câu ca dao “Bầu ơi thương lấy bí cùng” lại ngân lên trong đời sống mới, tiếp thêm nghĩa tình và bản lĩnh Việt Nam trong thời hội nhập. Văn hóa dần thấm sâu vào mọi ngõ ngách đời sống xã hội. Những khái niệm từng xa lạ như văn hóa công sở, văn hóa ứng xử, văn hóa doanh nghiệp, văn hóa hội nhập đã trở thành chuẩn mực hành động của hàng triệu người Việt Nam. Các ngành nghệ thuật được phục hưng và sáng tạo mạnh mẽ hơn.

Nhắc chuyện này, TS Nguyễn Viết Chức, Phó Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn về Văn hoá - Xã hội (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) cho biết, trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, cùng với sự đổi mới trong tư duy kinh tế và chính trị, Đảng ta cũng đã có những đổi mới quan trọng trong tư duy lý luận về vai trò của văn hóa trong chính trị và kinh tế. Trong đó, văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Đây là đổi mới nhận thức sâu sắc của Đảng về mối quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhất là trong chính trị và kinh tế. Từ chỗ nhấn mạnh xây dựng văn hóa trong cộng đồng, Đảng ta nhấn mạnh đến phát huy vai trò của văn hóa với nhiệm vụ phát triển kinh tế và công tác xây dựng Đảng, đặc biệt chú trọng nâng cao văn hóa trong lãnh đạo, đảng viên. Đây là những thành tựu lý luận có ý nghĩa to lớn trong chỉ đạo thực tiễn của Đảng ta thời kỳ đổi mới toàn diện đất nước.

Thực tiễn cũng cho thấy những định hướng của Đảng về phát triển văn hóa là đúng đắn. Chẳng hạn, Việt Nam đã khẳng định vị thế và bản lĩnh trên trường quốc tế khi tổ chức thành công APEC năm 2017, Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều năm 2019, hay khi những chiến sĩ mũ nồi xanh của Quân đội nhân dân Việt Nam lan tỏa hình ảnh đất nước hòa bình, nhân ái nơi châu Phi xa xôi.

Dưới góc nhìn nhân văn nhất, thành tựu văn hóa chính là những thành tựu vì con người. Hơn 50 triệu người thoát nghèo bền vững, hàng chục triệu người được tiếp cận giáo dục, y tế, được sống một cuộc sống có chất lượng hơn. Năm 2020, lần đầu tiên Việt Nam bước vào nhóm 52 quốc gia có Chỉ số phát triển con người cao. Tuổi thọ trung bình vượt 73 tuổi, sánh ngang nhiều nước phát triển. Gần 30 di sản văn hóa và thiên nhiên được UNESCO vinh danh, khẳng định sức sống mãnh liệt của bản sắc Việt Nam trên bản đồ di sản nhân loại. Từ một đất nước từng nghèo đói, bị chiến tranh tàn phá, Việt Nam nay đã vươn lên trở thành quốc gia có thu nhập trung bình với GDP bình quân đầu người khoảng 4.700 USD, quy mô nền kinh tế đứng thứ 33 thế giới (năm 2024)… Tất cả những điều trên cho thấy, chưa bao giờ dân tộc ta có được cơ đồ, tiềm lực và uy tín quốc tế như hôm nay. Thành tựu đó có dấu ấn của văn hóa như mạch nguồn bền bỉ nuôi dưỡng sức mạnh dân tộc.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2045 trở thành nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Văn hóa và con người được xác định là trọng tâm tạo đột phá. Kiểm nghiệm thực tiễn cho thấy, nơi nào văn hóa mạnh, nơi đó lòng dân thuận; nơi nào lòng dân thuận, nơi đó tạo ra sức mạnh để vượt qua mọi biến động.

Toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra cơ hội lớn nhưng cũng đem đến thách thức chưa từng có. Giao thoa văn hóa diễn ra gai góc và nhanh chóng. Mặt trái kinh tế thị trường tác động đến hệ giá trị xã hội, khiến khoảng cách giữa lợi ích vật chất và giá trị tinh thần có lúc bị giãn nở. Quản lý văn hóa phải theo kịp tốc độ phát triển của truyền thông số và những biến động từ không gian mạng. Dẫu vậy, mọi thách thức chính là phép thử bản lĩnh văn hóa Việt Nam.

Trong kỷ nguyên mới, sức mạnh mềm văn hóa trở thành một trong những trụ cột khẳng định vị thế quốc gia. Văn hóa đồng hành cùng kinh tế, chính trị để tạo sức mạnh tổng hợp đưa Việt Nam sải bước vững vàng ra thế giới. Đó không chỉ là yêu cầu, mà còn là mệnh lệnh từ trái tim dân tộc đã đi qua bao thử thách mà vẫn kiêu hãnh sáng lên.

Lịch sử dân tộc ta đã chứng minh, mỗi khi đất nước đứng trước bước ngoặt lớn thì văn hóa và con người Việt Nam lại tỏa sáng, nâng Tổ quốc vượt qua thử thách. Hôm nay, nhiệm vụ xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc theo khát vọng Đại hội XIII đặt ra yêu cầu phải tiếp tục coi văn hóa là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh bảo đảm cho sự phát triển bền vững.

Trong cuộc trao đổi với Nhà báo Nguyễn Văn Bắc, nguyên Trưởng Ban Xây dựng Đảng Báo Nhân Dân tại Hội Nhà báo thành phố Hà Nội, ông chia sẻ, văn hóa Việt Nam hôm nay không chỉ là niềm tự hào mà còn là sức mạnh đưa dân tộc vươn tới tương lai. Một dân tộc giàu văn hóa sẽ là một dân tộc có sức sống bất diệt. Giữ gìn và phát huy văn hóa chính là giữ lấy phần gốc của dân tộc để mỗi bước đi lên đều vững vàng, tự tin và giàu giá trị nhân văn.

Nhiều quốc gia thành công nhờ biết biến văn hóa thành sức mạnh mềm quốc gia. Việt Nam có đầy đủ điều kiện để làm điều đó bởi lịch sử đã tôi luyện chúng ta bằng chủ nghĩa yêu nước, tinh thần nhân ái, trí tuệ sáng tạo và ý chí kiên cường. Vấn đề quan trọng là chuyển hóa nguồn lực văn hóa thành động lực phát triển kinh tế - xã hội, biến di sản thành tài sản, biến bản sắc thành lợi thế cạnh tranh.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, niềm tin và khát vọng phát triển đang được khơi dậy mạnh mẽ trong toàn dân tộc. Từ mỗi gia đình nhỏ đến doanh nghiệp, trường học, mỗi người dân đều có thể trở thành chủ thể sáng tạo văn hóa. Con người Việt Nam thế hệ mới phải được phát triển toàn diện, có bản lĩnh chính trị, tri thức cao, đạo đức trong sáng và giàu lòng yêu nước để “sánh vai với các cường quốc năm châu”.

Con đường phía trước rộng mở nhưng không thiếu thử thách. Càng hội nhập sâu, càng phải biết giữ mình. Càng phát triển nhanh, càng phải giữ chắc nền tảng tư tưởng. Đó là lời nhắc nhở kiên định rằng phát triển văn hóa vì con người, vì Nhân dân và do Nhân dân là trung tâm của mọi chính sách.

------------------------

Đinh Luyện - Bùi Phương - Phạm Thắng