Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phát biểu: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc”. Câu nói ấy hôm nay được Hà Nội hiện thực hóa bằng nhiều thành tựu nổi bật trong 5 năm qua. Khi Luật Thủ đô (sửa đổi) và mô hình chính quyền đô thị 2 cấp đi vào cuộc sống, văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn lực phát triển kinh tế, gắn với các trung tâm công nghiệp văn hóa, khu thương mại sáng tạo. Bước vào nhiệm kỳ mới, Đại hội XVIII mở ra khát vọng lớn, xây dựng Hà Nội trở thành trung tâm văn hóa, sáng tạo của khu vực, nơi hội tụ và lan tỏa những giá trị đặc sắc nhất của dân tộc Việt Nam.

Nhiệm kỳ 2020 - 2025 khép lại với những dấu ấn rõ nét trong lĩnh vực văn hóa Thủ đô. Từ các nghị quyết, chương trình hành động của Thành ủy đến những thành quả cụ thể trong đời sống, văn hóa đã thực sự trở thành nền tảng tinh thần, động lực phát triển bền vững. Sự ra đời của Luật Thủ đô (sửa đổi) và việc triển khai mô hình chính quyền đô thị 2 cấp đang mở ra những dư địa mới để Hà Nội bứt phá, khẳng định vị thế là trung tâm văn hóa tiêu biểu của cả nước.

Nhiệm kỳ qua, triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVII, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025 và 10 Chương trình công tác của Thành ủy, ngành Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội đã để lại nhiều dấu ấn trong công tác bảo tồn di sản đến phát triển công nghiệp văn hóa, các phong trào quần chúng, thể thao thành tích cao, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của người dân Thủ đô.

Một trong các bước tiến quan trọng là Nghị quyết 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy về “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Nghị quyết này được xem là điểm nhấn quan trọng, bởi nó đặt văn hóa, nghệ thuật, di sản, sáng tạo thành ngành kinh tế văn hóa, mở ra cơ chế vận hành kinh tế văn hóa tương xứng.

Cùng với đó, Chương trình 06-CTr/TU về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh tiếp tục là bước cụ thể hóa quan trọng tư duy đổi mới của Nghị quyết Đại hội XVII Đảng bộ Thành phố, xác định văn hóa và con người Thủ đô không chỉ là mục tiêu, động lực mà còn là nguồn lực mới quan trọng, trực tiếp quyết định sự phát triển bền vững Thủ đô. Trong nhiệm kỳ vừa qua, ngành Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội đã ghi nhận nhiều thành tích đáng ghi nhận.

Cụ thể, với 6.489 di tích, Hà Nội tiếp tục là địa phương có số lượng di tích lớn nhất cả nước, trong đó có 21 cụm di tích Quốc gia đặc biệt. Trong nhiệm kỳ, Thành phố đã xếp hạng thêm 5 di tích Quốc gia đặc biệt, 6 di tích cấp Quốc gia và vượt chỉ tiêu với 110 di tích cấp Thành phố (chỉ tiêu 30 di tích). Nghị quyết đầu tư công được ban hành với tổng số 579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích, tổng kinh phí 14.029 tỷ đồng.

Trong nhiệm kỳ, 152 chương trình nghệ thuật liên quan đến công nghiệp văn hóa được tổ chức. Ngày hội văn hóa vì hòa bình năm 2024 với hơn 10.000 người tham gia là một trong những sự kiện nổi bật, chào mừng 70 năm Giải phóng Thủ đô và 25 năm Hà Nội được UNESCO tặng danh hiệu "Thành phố vì hòa bình". Đặc biệt, trong chuỗi hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), Thành phố đã tổ chức và phối hợp tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật quy mô quốc gia và cấp thành phố. Qua đó, đã khắc họa đậm nét mảnh đất nghìn năm văn hiến, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người dân Việt Nam và bạn bè quốc tế.

Thể thao Hà Nội giữ vững vị thế dẫn đầu. Tỷ lệ người dân tham gia tập luyện thể dục thể thao thường xuyên đạt 43,23%, tỷ lệ hộ gia đình thể thao đạt 32,5%. Cuộc vận động "Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại" giai đoạn 2021 - 2030 được triển khai rộng rãi. Thể thao thành tích cao của Hà Nội tiếp tục đạt thành tích xuất sắc. Tại SEA Games 31, đoàn Thể thao Hà Nội giành 151 huy chương (62 Huy chương Vàng, 35 Huy chương Bạc, 54 Huy chương Đồng), chiếm 30,24% tổng số huy chương của đoàn Việt Nam. Tại SEA Games 32, đoàn đóng góp 40 Huy chương Vàng, 27 Huy chương Bạc, 32 Huy chương Đồng (29,41% thành tích chung). Đặc biệt, tại Đại hội Thể thao toàn quốc lần thứ IX năm 2022, đoàn Hà Nội đứng thứ nhất toàn đoàn trong số 65 đơn vị tham dự - đây là lần thứ 6 liên tiếp Hà Nội giữ vị trí này…

Những kết quả đạt được trong 5 năm qua thể hiện quyết tâm chính trị, sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền các cấp và sự tham gia tích cực của Nhân dân đã giúp văn hóa Thủ đô vừa bảo tồn được bản sắc vừa mở rộng được không gian sáng tạo mở ra nền tảng vững chắc để Hà Nội tiếp tục triển khai những bước phát triển sâu rộng hơn trong nhiệm kỳ tiếp theo.

Luật Thủ đô (sửa đổi) năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, được coi là một dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội và động lực mới cho sự phát triển văn hóa Thủ đô trong giai đoạn tới. Nếu nhiệm kỳ 2020 - 2025 Hà Nội đã chứng kiến nhiều chương trình, nghị quyết đi vào đời sống, thì Luật Thủ đô 2024 chính là “khung thể chế” mạnh mẽ, tạo điều kiện để Thành phố chủ động hơn trong việc hoạch định và thực thi chính sách đặc thù, nhất là trong lĩnh vực văn hóa.

Điểm nhấn lớn nhất của Luật là lần đầu tiên khẳng định rõ văn hóa, giáo dục, khoa học, sáng tạo là trụ cột phát triển của Hà Nội bên cạnh kinh tế và chính trị. Luật trao cho Thành phố cơ chế vượt trội để bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, đồng thời khai thác văn hóa như một ngành công nghiệp mang lại giá trị kinh tế. Ví dụ, Hà Nội được phép thí điểm mô hình trung tâm công nghiệp văn hóa, khu thương mại gắn với di sản; đồng thời có quyền xây dựng cơ chế tài chính riêng nhằm huy động nguồn lực xã hội hóa cho bảo tồn di tích, phát triển nghệ thuật biểu diễn và hỗ trợ sáng tạo trẻ.

Luật Thủ đô 2024 cũng tạo điều kiện cho việc quy hoạch không gian sáng tạo trong đô thị, từ các phố đi bộ, không gian biểu diễn ngoài trời, đến các khu văn hóa ven sông Hồng, khu di sản làng nghề truyền thống. Đây là nền tảng để Hà Nội hiện thực hóa khát vọng trở thành “Thành phố sáng tạo” được UNESCO công nhận, đồng thời lan tỏa thương hiệu văn hóa Thủ đô trên bình diện quốc tế.

Bên cạnh đó, Luật mới còn có ý nghĩa đặc biệt trong việc trao quyền chủ động cho chính quyền Hà Nội trong quản lý, cấp phép và phát triển hoạt động văn hóa - nghệ thuật. Thay vì phụ thuộc nhiều vào quy định chung, Hà Nội có thể ban hành cơ chế đặc thù, nhanh nhạy hơn để khuyến khích xã hội hóa, thu hút nguồn lực tư nhân, doanh nghiệp tham gia vào phát triển công nghiệp văn hóa. Điều này mở ra triển vọng hình thành các “cụm công nghiệp văn hóa” - nơi các doanh nghiệp sáng tạo, nhà sản xuất, nghệ sĩ, nghệ nhân có thể liên kết, hợp tác, và đưa sản phẩm văn hóa ra thị trường.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn (đại biểu Quốc hội, chuyên gia văn hóa) đánh giá: Luật Thủ đô 2024 (sửa đổi) là một dấu mốc quan trọng, khẳng định vị thế và vai trò đặc biệt của Hà Nội - trung tâm chính trị, hành chính quốc gia, trái tim của cả nước - trong quá trình phát triển nhanh và bền vững. Từ khi Luật Thủ đô 2024 (sửa đổi) được thông qua, Thành phố đã chủ động, nỗ lực cụ thể hóa bằng các nghị quyết, chương trình hành động. Trong đó, hai nghị quyết về văn hóa vừa được Hội đồng nhân dân Thành phố thông qua là Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa trên địa bàn thành phố Hà Nội và Nghị quyết quy định về tổ chức và hoạt động của Trung tâm công nghiệp văn hóa, không chỉ là những thiết kế chính sách mới về mặt thể chế, mà còn là sự thể hiện quyết tâm xây dựng văn hóa trở thành một trụ cột phát triển của Hà Nội.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cũng khẳng định, việc ban hành 2 Nghị quyết trên là bước đi mang tính chiến lược, thể hiện tầm nhìn dài hạn của Hà Nội trong việc đưa văn hóa từ vai trò nền tảng trở thành động lực phát triển. Hai nghị quyết này không chỉ tạo hành lang pháp lý cho sự hình thành và vận hành của các thiết chế văn hóa - kinh tế mới, mà còn mở ra không gian phát triển mới cho các ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô. Trung tâm công nghiệp văn hóa sẽ là nơi kết tinh sức sáng tạo, là điểm tựa để kết nối các lĩnh vực như điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, thiết kế, truyền thông, trò chơi điện tử… thành một hệ sinh thái văn hóa năng động, hiện đại, hội nhập. Trong khi đó, khu phát triển thương mại và văn hóa sẽ là không gian để các giá trị văn hóa được "sống", được "tiêu dùng", được "trao đổi" trong dòng chảy của thị trường - nhưng vẫn giữ được cốt cách, hồn cốt Thăng Long - Hà Nội.

Người dân Thủ đô sẽ là đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất từ chủ trương này. Một khi văn hóa không còn chỉ bó hẹp trong không gian bảo tàng hay hội trường, mà hiện diện sống động trong trung tâm thương mại, trong phố đi bộ, trong khu sáng tạo, trong các sản phẩm tiêu dùng hàng ngày thì đời sống tinh thần của người dân sẽ phong phú hơn, đa dạng hơn. Từ đó, cơ hội tiếp cận với các dịch vụ sáng tạo chất lượng cao cũng rộng mở hơn - nhất là với giới trẻ. Khi công nghiệp văn hóa phát triển, sẽ tạo thêm nhiều việc làm mới, sinh kế mới, thu hút đầu tư mới và góp phần nâng cao thu nhập cho người dân. Văn hóa lúc đó không chỉ là bản sắc, mà còn là cơ hội - không chỉ là truyền thống, mà còn là tương lai.

Có thể nói, với Luật Thủ đô 2024 (sửa đổi), Hà Nội đang bước vào giai đoạn phát triển mới với những công cụ thể chế mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Nếu được triển khai hiệu quả, Luật không chỉ giúp Thành phố bảo vệ “hồn cốt” văn hóa, mà còn mở ra không gian rộng lớn để văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp trực tiếp cho sự thịnh vượng của Thủ đô trong kỷ nguyên mới.

Bảo Thoa | Phương Bùi | Đức Hà