Xây dựng Thành phố thông minh là mục tiêu trọng tâm trong tiến trình phát triển của Hà Nội, hướng tới một đô thị văn minh, hiện đại, thân thiện với người dân. Trong đó, ứng dụng khoa học - công nghệ được xác định là động lực then chốt, góp phần giải quyết những vấn đề cấp thiết của đô thị như giao thông, bảo tồn và phát huy giá trị di sản - văn hoá, phát triển du lịch, bảo vệ môi trường nước và không khí. Nắm bắt rõ nhiệm vụ cùng sứ mệnh “đi trước mở đường”, ở lĩnh vực giao thông Hà Nội đã chủ động chuyển mình mạnh mẽ, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý, điều hành, từng bước hình thành hệ thống giao thông thông minh, phục vụ ngày càng tốt hơn nhu cầu đi lại của người dân và mục tiêu xây dựng Hà Nội văn minh, hiện đại.

Được ví như “xương sống” của nền kinh tế, giao thông luôn giữ vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, nhất là tại các đô thị lớn. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, hệ thống giao thông thông minh không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là thành phần không thể thiếu trong việc kiến tạo một đô thị hiện đại, văn minh.

Việc ứng dụng khoa học - công nghệ vào quản lý, vận hành giao thông giúp người dân có trải nghiệm di chuyển thuận tiện, an toàn, tiết kiệm thời gian; đồng thời hỗ trợ cơ quan chức năng giám sát, điều hành hiệu quả, giảm ùn tắc và tai nạn giao thông. Nhận thức rõ tầm quan trọng đó, Hà Nội đã và đang nỗ lực đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong lĩnh vực giao thông, từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng hệ thống giao thông thông minh, đồng bộ và thân thiện với người dân.

Dễ dàng nhận thấy, trên nhiều tuyến phố Thủ đô, các ứng dụng công nghệ số đã trở thành một phần trong đời sống giao thông đô thị. Một trong những điểm nhấn là cầu vượt Thái Hà - Chùa Bộc, nơi Hà Nội thí điểm lắp đặt biển cảnh báo điện tử thông minh. Trước đây, tình trạng xe khách, xe tải có chiều cao vượt quá quy định cố tình đi lên cầu, gây sập khung hạn chế và ùn tắc giao thông, diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, từ khi hệ thống cảnh báo điện tử được đưa vào vận hành, số vụ vi phạm giảm rõ rệt, góp phần nâng cao ý thức người tham gia giao thông và bảo đảm an toàn trên tuyến.

Không chỉ đổi mới trong quản lý hạ tầng, công tác cải cách hành chính của ngành giao thông cũng đạt bước tiến vượt bậc. Hiện nay, thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền của Sở Giao thông vận tải Hà Nội (nay là Sở Xây dựng Hà Nội) đã được cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Việc này giúp người dân và doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận, giảm thời gian, chi phí, đồng thời tăng tính minh bạch, hiệu quả trong quản lý nhà nước.

Một dấu ấn khác là việc triển khai hệ thống thẻ vé xe buýt ảo trên toàn mạng lưới xe buýt của Thành phố. Giờ đây, người dân có thể mua, đổi, gia hạn và sử dụng thẻ vé ngay trên điện thoại di động, không cần đến trực tiếp quầy bán vé. Hệ thống này tiết kiệm chi phí xã hội, loại bỏ hoàn toàn vé giấy, đồng thời mang lại sự tiện lợi tối đa cho hành khách, đặc biệt là giới trẻ - nhóm người tiên phong trong sử dụng công nghệ và thanh toán số.

Theo ông Thái Hồ Phương, Giám đốc Trung tâm Quản lý và Điều hành giao thông thành phố Hà Nội, việc triển khai thẻ vé ảo nằm trong chương trình chuyển đổi số toàn diện của Thành phố, hướng tới xây dựng hệ thống giao thông thông minh, văn minh và hiện đại. Với hình thức mới này, người dùng có thể kích hoạt thẻ ngay sau khi đăng ký, không mất thời gian chờ đợi, đồng thời được phép đăng ký, gia hạn cho người thân, tra cứu lịch sử sử dụng dịch vụ - một bước tiến lớn trong trải nghiệm người dùng và minh bạch hóa dữ liệu giao thông.

Song song đó, Hà Nội tiếp tục mở rộng các mô hình thanh toán không dùng tiền mặt, điển hình là ứng dụng thu phí đỗ xe tự động tại các địa bàn nội đô. Chỉ trong hai tháng đầu triển khai (từ 15/4 đến 17/6/2024), Thành phố đã đưa vào vận hành 64 điểm thu phí đỗ xe không tiền mặt. Mô hình này được đánh giá là “việc dễ có thể làm ngay” nhưng mang lại ba lợi ích thiết thực cho Nhà nước - Doanh nghiệp - Người dân, đó là “Minh bạch - Thuận tiện - Văn minh hiện đại”. Người dân được thuận tiện trong giao dịch, dễ tìm chỗ, thanh toán nhanh chóng; chính quyền kiểm soát tốt nguồn thu, tránh thất thoát thuế; còn doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, bền vững hơn.

Không dừng lại ở đó, Hà Nội tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong chuyển đổi số giao thông công cộng. Mới đây, Công ty TNHH Một thành viên Đường sắt Hà Nội (Hà Nội Metro) đã triển khai Giai đoạn 3 Chương trình thử nghiệm định danh, xác thực điện tử và nhận diện sinh trắc học trên tuyến metro Cát Linh - Hà Đông, diễn ra từ ngày 16/10 đến 15/11/2025. Chương trình nằm trong Kế hoạch phối hợp giữa Bộ Công an, Bộ Xây dựng và Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, nhằm thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong quản lý, vận hành và thanh toán giao thông công cộng.

Trước đó, hai giai đoạn đầu đã thu hút gần 4.000 hành khách đăng ký với hơn 30.000 lượt trải nghiệm xác thực điện tử, đa số phản hồi tích cực về tính tiện lợi, an toàn và tốc độ của hệ thống vé điện tử so với vé giấy truyền thống. Bước sang giai đoạn 3, Hà Nội Metro triển khai vé tháng điện tử định danh, tích hợp công nghệ sinh trắc học và dữ liệu căn cước công dân gắn chip. Chương trình áp dụng cho hai nhóm hành khách: vé tháng phổ thông (tối đa 2.000 người) và vé tháng ưu tiên dành cho học sinh, sinh viên tại các trường dọc tuyến, nhằm khuyến khích giới trẻ làm quen với giao dịch số. Trong thời gian thử nghiệm, hành khách được miễn 100% tiền vé, đồng thời có thể thanh toán linh hoạt qua thẻ Visa hoặc căn cước công dân gắn chip. Đây là bước tiến đáng kể trong quá trình xây dựng hệ sinh thái giao thông công cộng không tiền mặt, đồng bộ với định hướng chuyển đổi số quốc gia.

Theo đại diện Hà Nội Metro, ứng dụng công nghệ sinh trắc học và định danh điện tử không chỉ giúp tăng cường an ninh hệ thống mà còn tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Mỗi hành khách được nhận diện tự động qua khuôn mặt hoặc vân tay khi qua cổng kiểm soát, rút ngắn thời gian lên tàu và loại bỏ hoàn toàn rủi ro gian lận vé. Hệ thống quản lý dữ liệu tập trung còn cho phép phân tích lưu lượng hành khách theo thời gian thực, phục vụ quy hoạch, điều hành và phát triển hạ tầng giao thông hiệu quả hơn.

Sau khi hoàn tất giai đoạn thử nghiệm, Hà Nội Metro dự kiến mở rộng hệ thống vé điện tử định danh sang các tuyến Nhổn - Ga Hà Nội, Hoàng Mai - Văn Cao và các tuyến metro tương lai, tiến tới mô hình “một tài khoản - nhiều dịch vụ” cho toàn bộ mạng lưới giao thông công cộng. Khi dữ liệu được đồng bộ hóa, người dân có thể sử dụng chung một tài khoản để di chuyển bằng metro, xe buýt, xe buýt điện và các phương tiện công cộng khác, hướng tới trải nghiệm liền mạch, tiện lợi và an toàn.

Những bước tiến mạnh mẽ trong ứng dụng công nghệ của Hà Nội không chỉ thể hiện tầm nhìn chiến lược mà còn cho thấy quyết tâm xây dựng hệ sinh thái giao thông thông minh, lấy người dân làm trung tâm, dữ liệu làm nền tảng. Với định hướng đó, Thủ đô đang dần hình thành mô hình đô thị thông minh toàn diện, nơi mỗi giải pháp công nghệ đều hướng đến mục tiêu phục vụ con người, thúc đẩy phát triển bền vững và văn minh đô thị.

Trước đây, trên nhiều tuyến đường ở Thủ đô, tình trạng vi phạm giao thông như vượt đèn đỏ, đi sai làn, không đội mũ bảo hiểm… vẫn còn diễn ra khá phổ biến. Không ít người điều khiển phương tiện sẵn sàng phớt lờ quy định, chỉ chấp hành khi có bóng dáng lực lượng chức năng. Điều đó khiến giao thông đô thị thường xuyên hỗn loạn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn, ảnh hưởng đến trật tự, văn minh của thành phố.

Thế nhưng, cùng với làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ trong lĩnh vực giao thông đô thị, Hà Nội đã từng bước ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào quản lý, giám sát và xử lý vi phạm. Những “mắt thần” công nghệ cao không chỉ giúp lực lượng chức năng kiểm soát tình hình giao thông hiệu quả hơn mà còn trở thành “tấm gương” giúp người dân tự điều chỉnh hành vi khi tham gia giao thông.

Tại nút giao Phạm Văn Bạch - Hoàng Quốc Việt, nơi được chọn thí điểm hệ thống camera AI, chỉ trong một thời gian ngắn, hệ thống đã tự động phát hiện tới 6.733 trường hợp người điều khiển mô tô, xe gắn máy không đội mũ bảo hiểm, 7.264 trường hợp vượt đèn đỏ và 90 trường hợp đi ngược chiều. Ở tuyến đường Lê Văn Lương, camera ghi nhận 317 phương tiện đi sai làn. Tất cả dữ liệu được tự động truyền về Trung tâm chỉ huy, chuyển tiếp cho Công an thành phố Hà Nội và các đơn vị chức năng để xử lý. Những con số biết nói ấy cho thấy hiệu quả vượt trội của công nghệ. AI đang trở thành “trợ lý đắc lực” của lực lượng chức năng, hỗ trợ giám sát, xử phạt tự động, giảm đáng kể khối lượng công việc ngoài hiện trường, đồng thời giúp công tác quản lý giao thông minh bạch, chính xác và kịp thời hơn.

Không chỉ là công cụ hỗ trợ, hệ thống camera AI còn đang tạo ra một sự thay đổi trong ý thức của người dân. Giờ đây, khi tham gia giao thông, mỗi người đều hiểu rằng mọi hành vi vi phạm, từ việc vượt đèn đỏ đến lấn làn, dừng đỗ sai quy định… đều có thể bị ghi lại, phân tích biển số, xác định danh tính chủ phương tiện và chuyển dữ liệu trực tiếp đến trung tâm để xử lý. Anh Vũ Đức Mạnh (phường Cầu Giấy, thành phố Hà Nội) chia sẻ, trước đây, khi đường tắc mà không thấy lực lượng công an, cá nhân anh có lúc vẫn đi lên vỉa hè để tránh kẹt. Nhưng từ khi có hệ thống camera AI, anh không dám vi phạm nữa vì biết mọi hành vi đều được ghi lại. “Tốt nhất là mình cứ tuân thủ, vừa an toàn, vừa văn minh…” - anh Vũ Đức Mạnh chia sẻ.

Đáng chú ý, chỉ sau một thời gian ngắn, tỷ lệ vi phạm giao thông tại các nút có gắn camera AI đã giảm rõ rệt. Nhiều người dân cho biết họ cảm thấy “bị giám sát” nhưng là sự giám sát tích cực, giúp mình tự giác hơn, cẩn trọng hơn khi lưu thông. Bên cạnh đó, hệ thống còn hỗ trợ lực lượng chức năng điều chỉnh chu kỳ đèn tín hiệu, phân luồng giao thông hợp lý vào giờ cao điểm, qua đó giảm tình trạng ùn tắc, đặc biệt tại các nút giao trọng điểm.

Không chỉ dừng ở việc phát hiện và xử lý vi phạm, việc áp dụng công nghệ AI còn mang ý nghĩa sâu xa hơn là xây dựng một môi trường giao thông công bằng, minh bạch và hiện đại, nơi mỗi hành vi đều được ghi nhận khách quan, không còn chỗ cho cảm tính. Khi biết rằng “mắt thần” luôn dõi theo, người dân dần hình thành thói quen tự điều chỉnh hành vi, nâng cao ý thức và trách nhiệm khi tham gia giao thông. Ông Nguyễn Văn Tú (55 tuổi, phường Thanh Xuân, Hà Nội), người thường xuyên đi qua nút giao Phạm Hùng - Khuất Duy Tiến, bày tỏ, bản thân ông thấy đây là việc làm rất đúng đắn. Bởi ở các ngã tư lớn, tình trạng vượt đèn đỏ, đi sai làn vẫn còn phổ biến. Có hệ thống camera AI, việc xử phạt sẽ công bằng, chính xác hơn mà không cần cảnh sát phải đứng chốt thường xuyên.

Cùng quan điểm ấy, chị Lê Thị Hoa (32 tuổi, nhân viên văn phòng ở phường Cầu Giấy) cho rằng, hệ thống này không chỉ phát hiện vi phạm mà còn hỗ trợ điều khiển đèn giao thông thông minh hơn, điều này rất đáng mừng. Bởi nhiều khi đường vắng mà đèn đỏ vẫn lâu, dễ khiến người tham gia giao thông có tâm lý nóng vội. Nếu camera AI đo đếm được lưu lượng phương tiện để điều chỉnh chu kỳ đèn linh hoạt hơn thì việc đi lại sẽ thuận tiện và an toàn hơn. Ngoài ra, việc camera có thể nhận diện tội phạm hay hỗ trợ xử lý tai nạn giao thông cũng khiến những người dân như chị Hoa yên tâm hơn khi di chuyển.

Theo kế hoạch, 1.873 camera tích hợp trí tuệ nhân tạo sẽ được Công an thành phố Hà Nội đưa vào vận hành đồng bộ từ tháng 12/2025. Hệ thống này không chỉ giúp phát hiện, ghi nhận và xử lý vi phạm trật tự an toàn giao thông, mà còn cung cấp dữ liệu hình ảnh, chứng cứ hỗ trợ điều tra tội phạm, ứng phó tình huống khẩn cấp, phân tích luồng giao thông theo thời gian thực. Đây không chỉ là một bước tiến quan trọng trong lộ trình chuyển đổi số của lực lượng chức năng, mà còn là minh chứng cho quyết tâm của Hà Nội trong việc hiện đại hóa hạ tầng, hướng tới đô thị thông minh, nơi công nghệ phục vụ con người, kỷ cương gắn liền với văn minh, và mỗi người dân là một “tế bào” góp phần làm nên một Thủ đô an toàn, thân thiện và đáng sống hơn.

Nếu như hệ thống camera AI là “đôi mắt thông minh” trên từng tuyến phố, thì Trung tâm quản lý và điều hành giao thông thông minh chính là “bộ não” của toàn hệ thống giao thông Hà Nội trong tương lai. Từ đây, mọi tín hiệu, dữ liệu về phương tiện, luồng di chuyển, tình trạng ùn tắc, sự cố hay vi phạm đều được thu nhận, phân tích và xử lý theo thời gian thực, tạo nên một mạng lưới giao thông vận hành tự động, an toàn và hiệu quả hơn bao giờ hết.

Định hướng đến năm 2030, Hà Nội đặt mục tiêu cơ bản trở thành thành phố thông minh, hiện đại, từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới. Trong cấu trúc đó, hệ thống giao thông thông minh (ITS - Intelligent Transport System) được xác định là một trong những trụ cột nền tảng, giữ vai trò quan trọng trong việc vận hành đô thị số và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Với diện tích hơn 3.350 km2, dân số trên 8 triệu người, cùng hàng triệu phương tiện di chuyển mỗi ngày, Hà Nội luôn phải đối mặt với những thách thức không nhỏ trong quản lý hạ tầng và điều tiết giao thông. Chính vì vậy, việc ứng dụng công nghệ thông tin, tự động hóa, dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) vào hệ thống quản lý, điều hành là giải pháp tất yếu, là chìa khóa để Hà Nội vượt qua “bài toán giao thông đô thị” vốn nan giải nhiều năm nay.

Trên thực tế, hệ thống giao thông thông minh mang lại lợi ích đa chiều. Người dân có thể chủ động lựa chọn lộ trình tối ưu, tiết kiệm thời gian và chi phí di chuyển; nhà quản lý nắm bắt, điều hành linh hoạt tình hình giao thông theo thời gian thực; còn các doanh nghiệp vận tải có thể khai thác dữ liệu hành khách, tối ưu hoạt động và nâng cao chất lượng dịch vụ. Mỗi mắt xích đều được kết nối trong một hệ sinh thái giao thông hiện đại, hướng tới “người dân là trung tâm - dữ liệu là nền tảng - công nghệ là động lực”.

Là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa lớn nhất cả nước, Hà Nội xác định việc phát triển giao thông thông minh là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược chuyển đổi số toàn diện. Tại Kỳ họp thứ 19, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội khóa XVI (nhiệm kỳ 2021 - 2026), Đề án “Phát triển hệ thống giao thông thông minh, góp phần giảm ùn tắc, ô nhiễm, xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại” đã được thông qua đã đánh dấu bước ngoặt lớn về tầm nhìn và hành động của Thành phố.

Theo lộ trình, Hà Nội phát triển hệ thống giao thông thông minh theo ba giai đoạn, trong đó giai đoạn đầu (2025 - 2027) đóng vai trò nền móng. Ở giai đoạn này, Thành phố sẽ xây dựng và đưa vào vận hành Trung tâm Quản lý và Điều hành giao thông thông minh, tích hợp 9 chức năng cốt lõi, gồm: Giám sát giao thông theo thời gian thực; Cung cấp thông tin giao thông công khai, minh bạch đến người dân; Điều khiển và tối ưu hóa đèn tín hiệu giao thông; Hỗ trợ phát hiện và xử lý vi phạm trật tự an toàn giao thông; Quản lý đỗ xe và thu phí tự động; Quản lý giao thông công chính và phương tiện công cộng; Quản lý sự cố, tai nạn và cứu hộ khẩn cấp; Quản lý kết cấu hạ tầng giao thông; Điều phối hệ thống thanh toán vé điện tử giao thông công cộng.

Đồng thời, Thành phố sẽ lắp đặt đồng bộ hệ thống thiết bị ngoại vi hiện đại tại các nút giao trọng điểm trên các tuyến vành đai 1, 2, 3 và các trục xuyên tâm, bao gồm: hệ thống camera giám sát tốc độ nhằm đo đếm lưu lượng và xử phạt tự động; bảng thông tin điện tử thông báo tình trạng giao thông; tủ điều khiển tín hiệu đèn thông minh và hạ tầng truyền dẫn kết nối trực tiếp về trung tâm điều hành.

Nhìn vào những bước đi cụ thể ấy có thể thấy, Hà Nội đang xây dựng một chiến lược chuyển đổi số bài bản, dài hạn, gắn liền với tầm nhìn phát triển bền vững. Đây không chỉ là cuộc cách mạng trong công tác quản lý giao thông mà còn là bước đệm để hình thành “đô thị số”, nơi dữ liệu được kết nối, phân tích và phục vụ cuộc sống con người một cách thiết thực nhất.

Tất nhiên, trong quá trình chuyển đổi, sẽ còn không ít khó khăn về hạ tầng, nguồn lực và thói quen quản lý. Song, với quyết tâm chính trị cao, sự đồng lòng của người dân và sức mạnh của công nghệ, tin tưởng rằng lĩnh vực Giao thông vận tải Hà Nội sẽ tiếp tục đóng góp tích cực, toàn diện vào công cuộc chuyển đổi số của Thủ đô, xây dựng Hà Nội trở thành thành phố đáng sống, hiện đại và dẫn đầu cả nước trong tiến trình phát triển đô thị thông minh.

------------------

Đinh Luyện - P.Thắng