Nhiệm kỳ 2020 - 2025, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát của Thành ủy Hà Nội, các cấp, các ngành và toàn thể nhân dân Thủ đô đã nỗ lực phấn đấu, đạt được nhiều kết quả toàn diện, nổi bật trên các lĩnh vực, trong đó có bước tiến mạnh mẽ về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, một trong những khâu đột phá chiến lược được xác định trong Nghị quyết Đại hội XVII Đảng bộ Thành phố. Những thành tựu đạt được không chỉ thể hiện tinh thần đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của Hà Nội mà còn khẳng định quyết tâm hiện thực hóa tầm nhìn đưa Thủ đô phát triển nhanh, bền vững, trở thành trung tâm lớn về khoa học, công nghệ, giáo dục, đổi mới sáng tạo của cả nước và khu vực.

Hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu chủ yếu của Nghị quyết Đại hội XVII, Hà Nội bước vào giai đoạn chuẩn bị Đại hội XVIII với tâm thế mới, tầm nhìn mới, khát vọng mới - khát vọng kiến tạo Thủ đô “văn hiến - văn minh - hiện đại”, trong đó khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tiếp tục được xác định là động lực trung tâm, là trụ cột phát triển của nền kinh tế tri thức và xã hội số. Trong nhiệm kỳ khóa XVII, lần đầu tiên Thành ủy Hà Nội đã ban hành một chương trình công tác riêng về “Đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021 - 2025” (Chương trình số 07-CTr/TU ngày 17/3/2021). Đây là bước đi chiến lược, thể hiện tầm nhìn dài hạn và tư duy đổi mới mạnh mẽ của Thủ đô trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra sâu rộng, chuyển đổi số trở thành động lực phát triển của các quốc gia và đô thị lớn trên thế giới.

Việc triển khai chương trình không chỉ góp phần nâng cao nhận thức của các cấp, ngành và toàn xã hội về vai trò then chốt của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong phát triển kinh tế - xã hội mà còn tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong cách tiếp cận, tư duy quản trị, mô hình tăng trưởng của thành phố. Qua gần 5 năm triển khai, Chương trình số 07 đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, đặt nền móng vững chắc để Hà Nội bứt phá trong kỷ nguyên số.

Ngày 17/3/2021, Thành ủy Hà Nội ban hành Chương trình số 07-CTr/TU với 7 chỉ tiêu, 32 nhiệm vụ, đề án, kế hoạch cụ thể, tập trung vào 6 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm. Đây là bước đi có tính tiên phong, thể hiện quyết tâm của Thành ủy Hà Nội trong việc biến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành động lực phát triển mới cho Thủ đô. Ngay sau đó, Ban Chỉ đạo Chương trình được thành lập; các sở, ngành và địa phương đã nhanh chóng xây dựng kế hoạch hành động gắn với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội hàng năm. Thành phố cũng tổ chức nhiều hội nghị quán triệt, tuyên truyền sâu rộng, thể hiện cách làm bài bản, quyết liệt ngay từ đầu.

Một trong những thành công đầu tiên của chương trình là tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức: Từ chỗ xem khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là “lĩnh vực hỗ trợ”, nay đã được nhìn nhận như động lực then chốt để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh của thành phố. Các cơ quan quản lý nhà nước từng bước thay đổi cách tiếp cận, chuyển từ tư duy “quản lý” sang “kiến tạo phát triển”, khuyến khích các mô hình sáng tạo, hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ mới.

Cùng với đó, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, cộng đồng doanh nghiệp và đặc biệt là lực lượng trí thức, nhà khoa học tại các viện nghiên cứu, trường đại học trên địa bàn Hà Nội đã tích cực hưởng ứng. Nhiều đơn vị đã chủ động tham gia các chương trình, dự án nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao công nghệ phục vụ quá trình chuyển đổi số, xây dựng chính quyền số, kinh tế số và xã hội số.

Để tạo điều kiện thuận lợi, Thành phố cũng đã triển khai hàng loạt chính sách hỗ trợ: đẩy mạnh hoạt động kết nối cung - cầu công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, ưu tiên bố trí vốn đầu tư, đẩy nhanh tiến độ xây dựng hạ tầng các khu công nghệ cao, khu nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, trong đó tiêu biểu là Khu Công nghệ cao Hòa Lạc và Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC). Nhờ vậy, nhận thức về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo không còn là khẩu hiệu chung, mà đã trở thành hành động thực tiễn, lan tỏa rộng khắp trong toàn hệ thống chính trị của Thành phố.

Thành phố cũng đi đầu thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị, Ban Thường vụ Thành ủy đã ban hành các chỉ thị, quyết định tạo nền tảng quan trọng để triển khai đồng bộ, hiệu quả trong quản lý và điều hành của Thành phố; dẫn đầu về chỉ số công nghiệp công nghệ thông tin, quản trị điện tử, đổi mới sáng tạo cấp địa phương năm 2024; tích cực hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học, công nghệ trong sản xuất, kinh doanh.

Hà Nội 3 năm liên tục dẫn đầu cả nước Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII), khẳng định vai trò tiên phong trong hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Các dự án trọng điểm tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc đã thu hút đầu tư, hình thành hạt nhân đổi mới sáng tạo, kết nối doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học. Hà Nội tiếp tục đặt hàng nghiên cứu các vấn đề cấp thiết phục vụ phát triển Thủ đô, với 80% đề tài và 100% dự án sản xuất thử nghiệm được ứng dụng thực tiễn. Thị trường khoa học, công nghệ phát triển mạnh mẽ, với 148 doanh nghiệp khoa học, công nghệ, chiếm 21% cả nước. Các sự kiện như: Ngày hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (Techfest Hà Nội) và các diễn đàn hợp tác quốc tế đã nâng tầm vị thế Thủ đô, thu hút nguồn lực từ các tập đoàn công nghệ toàn cầu.

Ngoài ra, một trong những điểm sáng là việc xây dựng và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Hà Nội hiện chiếm gần 70% số viện nghiên cứu, trường đại học lớn của cả nước, đồng thời sở hữu nguồn nhân lực khoa học - công nghệ dồi dào. Lợi thế này được Thành phố tận dụng hiệu quả để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và thương mại hóa các kết quả khoa học. Hàng loạt công trình nghiên cứu, giải pháp công nghệ mới đã được ứng dụng vào đời sống, từ y tế, giáo dục đến giao thông, nông nghiệp, môi trường.

Từ thực tiễn triển khai Chương trình số 07-CTr/TU, Hà Nội rút ra nhiều bài học kinh nghiệm. Trước hết, sự lãnh đạo quyết liệt, thống nhất của Thành ủy và Ban Chỉ đạo là yếu tố then chốt, bảo đảm triển khai đồng bộ, phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành. Cùng với đó, thể chế, chính sách đặc thù đóng vai trò đòn bẩy quan trọng mà Luật Thủ đô năm 2024 là minh chứng điển hình, góp phần “cởi trói” pháp lý và mở rộng không gian phát triển.

Thành công của Chương trình số 07-CTr/TU còn đến từ sự đồng thuận của toàn xã hội, từ sở, ngành, các địa phương đến đội ngũ trí thức, doanh nghiệp. Phong trào “Sáng kiến, sáng tạo Thủ đô”, hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cùng sự hưởng ứng mạnh mẽ của người dân đã biến khoa học - công nghệ thành một phong trào lan tỏa rộng khắp...

Theo PGS.TS Bùi Thị An, là địa bàn đứng đầu cả nước về mạng lưới tổ chức khoa học và công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao, Hà Nội có nhiều lợi thế để phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Mới đây, Luật Thủ đô năm 2024 được ban hành với các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Vì vậy, thời gian tới, Hà Nội cần thể chế hóa và thực hiện hiệu quả Luật Thủ đô để phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo có bước đột phá và phát triển mạnh mẽ hơn. Cùng với đó, thành phố cần thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn cản trở sự phát triển của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội Thủ đô.

Là một công nhân lao động có nhiều sáng kiến, sáng tạo trong lĩnh vực khoa học công nghệ, chị Trần Thị Tuyết, xã Chương Dương, Hà Nội, đánh giá, trong dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội lần thứ XVIII Đảng bộ thành phố Hà Nội, lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là một trong những động lực then chốt để phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô trong giai đoạn tới.

Theo chị Tuyết, đây là định hướng đúng đắn, phù hợp với xu thế thời đại, đặc biệt trong bối cảnh Hà Nội đang hướng tới mục tiêu trở thành đô thị thông minh, trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực. Dự thảo đã thể hiện tham vọng đưa Hà Nội trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, nghiên cứu, chuyển giao công nghệ hàng đầu cả nước. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, cần có bước đột phá trong cơ chế đầu tư và liên kết.

Cụ thể, Thành phố cần tăng đầu tư công cho nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; hình thành các "trung tâm đổi mới sáng tạo quy mô vùng" đặt tại các khu công nghệ cao như Hòa Lạc, kết nối chặt chẽ với đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp; phát triển mạnh thị trường công nghệ, xúc tiến thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu, tạo điều kiện cho doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận kết quả R&D. Đồng thời, nên thành lập Quỹ đầu tư mạo hiểm cấp thành phố dành riêng cho các dự án khởi nghiệp công nghệ, có cơ chế đồng đầu tư (co-invest) với các nhà đầu tư tư nhân.

Bên cạnh đó, để việc phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số đi vào thực chất, Hà Nội cần đặc biệt chú trọng đến yếu tố bình đẳng tiếp cận công nghệ và thu hẹp khoảng cách số giữa các nhóm dân cư. Dự thảo nên bổ sung thêm các giải pháp hỗ trợ khu vực ngoại thành, người cao tuổi, lao động phi chính thức trong quá trình số hóa dịch vụ công và tiếp cận tri thức số. Thành phố cũng cần chú trọng phát triển hạ tầng công nghệ số đến tận cấp xã, phường, nơi người dân tương tác trực tiếp với chính quyền.

Ngoài ra, việc xây dựng một "Trung tâm dữ liệu dùng chung" của Hà Nội là rất cấp thiết nhằm đồng bộ hóa, phân tích và khai thác hiệu quả dữ liệu lớn phục vụ quy hoạch, quản lý đô thị thông minh và dự báo chính sách. Từ đó, chuyển đổi số không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành năng lực cốt lõi trong phát triển Thủ đô hiện đại, xanh, thông minh và nhân văn.

Tại Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố khóa XVII trình Đại hội đại biểu lần thứ XVIII Đảng bộ thành phố Hà Nội cũng đã đề ra các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy mạnh mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số toàn diện trong mọi lĩnh vực; xây dựng Thành phố thông minh lấy người dân, doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể, là nguồn lực, động lực chính. Theo đó, xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành trung tâm khoa học, công nghệ hàng đầu cả nước, ngang tầm với các nước trong khu vực châu Á và thế giới; đóng vai trò dẫn dắt hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hình thành cụm đổi mới sáng tạo của Thủ đô dẫn dắt, liên kết với các cụm đổi mới sáng tạo trong vùng đồng bằng sông Hồng. Phát huy vai trò hạt nhân của Khu công nghệ cao Hoà Lạc, Khu công nghệ cao sinh học, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, các viện nghiên cứu, trường đại học; duy trì dẫn đầu cả nước về Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII).

Tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng, đầu tư và chuyển giao công nghệ hiện đại; tranh thủ tiềm lực khoa học, công nghệ của Trung ương, huy động các tổ chức khoa học, công nghệ quốc tế, các tập đoàn lớn trên địa bàn. Xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, nơi hiện thực hóa các ý tưởng, khát vọng cống hiến của các nhà khoa học; nghiên cứu, phát triển những ngành nghề công nghệ mới, có giá trị cao như: trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn, công nghệ lượng tử, công nghệ sinh học, y sinh; công nghệ môi trường…; khuyến khích nghiên cứu phát triển và ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào đời sống xã hội; có chính sách khuyến khích nhằm thúc đẩy hoạt động chuyển giao khoa học, công nghệ thông qua xây dựng và phát triển sàn giao dịch công nghệ.

Đột phá trong hợp tác đầu tư hình thành một số trung tâm nghiên cứu phát triển, phòng thí nghiệm trọng điểm trên cơ sở liên kết “3 Nhà”, các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp, các tổ chức khoa học và công nghệ trong và ngoài nước; tập trung đầu tư hình thành trung tâm đào tạo nhân tài, trung tâm chuyển giao công nghệ tiên tiến, trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu và đào tạo chất lượng cao, trung tâm phát triển tài sản trí tuệ và trí tuệ nhân tạo. Có cơ chế thu hút chuyên gia giỏi trong và ngoài nước trong các lĩnh vực trọng điểm về cống hiến cho Thủ đô với mức đãi ngộ và môi trường, điều kiện làm việc vượt trội.

Phát triển mạnh mẽ thị trường khoa học, công nghệ; khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hoạt động đổi mới công nghệ. Đổi mới cơ chế quản lý khoa học, công nghệ (đặt hàng, thử nghiệm có kiểm soát, chuyển giao không bồi hoàn các sản phẩm khoa học, công nghệ,…) theo xu hướng hiện đại; thực hiện thí điểm cơ chế đầu tư mạo hiểm trong nghiên cứu và phát triển. Xây dựng các cơ chế, chính sách quy định cụ thể áp dụng công nghệ mới, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, năng lượng tái tạo. Bố trí 3% tổng chi ngân sách hằng năm và tăng dần theo yêu cầu phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Phát triển mạnh mẽ tài nguyên số, kinh tế số tạo động lực mới cho tăng trưởng, tạo ra các mô hình kinh doanh mới; phát triển hạ tầng viễn thông, hạ tầng số, hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử; chuẩn hoá, đồng bộ và xây dựng trung tâm dữ liệu lớn, tập trung, kiến tạo các loại hình dịch vụ như: điện toán đám mây, Internet vạn vật, dữ liệu lớn, công nghệ chuỗi khối,… phù hợp với định hướng phát triển của Thủ đô. Thực hiện hiệu quả phong trào “bình dân học vụ số”, xây dựng xã hội số, phát triển công dân số; trang bị kiến thức, kỹ năng số để người dân tham gia hiệu quả vào nền kinh tế số và xã hội số, bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số…

Tại Hội nghị tổng kết Chương trình số 07-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội về đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên địa bàn thành phố giai đoạn 2021 - 2025, Phó Chủ tịch Thường trực UBND Thành phố Lê Hồng Sơn nhấn mạnh, Chương trình 07 sẽ là Chương trình nối tiếp, không chỉ dừng lại ở một nhiệm kỳ. Chưa bao giờ đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số lại thuận lợi như thời điểm bây giờ, với đủ cơ sở pháp lý, thể chế rất thuận lợi. Do đó, Chương trình hành động giai đoạn 2026 - 2030 phải kế thừa, phát huy thành quả của Chương trình 07 giai đoạn 2021 - 2025, đồng thời bổ sung, điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tiễn và yêu cầu phát triển của Thủ đô trong bối cảnh mới.

Mục tiêu tổng quát đó là phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực chính phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô. Đến năm 2030, Thủ đô Hà Nội cơ bản trở thành Thành phố thông minh, hiện đại, từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới.

Để đạt được những mục tiêu trên, Phó Chủ tịch Thường trực UBND Thành phố Lê Hồng Sơn nêu ra 5 nhóm giải pháp đột phá: đột phá về nhận thức và thể chế; đột phá về đầu tư, phát triển hạ tầng cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đột phá về phát triển, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao; đột phá về chuyển đổi số, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi với sáng tạo và chuyển đổi số trong hoạt động của các cơ quan thuộc hệ thống chính trị Thành phố; đột phá nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong doanh nghiệp. Cùng với đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Kim Tiến | Đức Hà