Trong bối cảnh Hà Nội đang nỗ lực xây dựng hình ảnh một “Thành phố Sáng tạo” và phát triển công nghiệp văn hóa, mô hình Khu phát triển thương mại, văn hóa (BID) đang nổi lên như một động lực quan trọng. BID không chỉ là công cụ quản lý đô thị hiệu quả mà còn là chất xúc tác cho sự hội tụ giữa kinh tế, văn hóa và sáng tạo. Tại Thủ đô nghìn năm văn hiến, BID đang góp phần tạo ra những không gian đô thị năng động, nơi truyền thống và hiện đại hòa quyện, thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa. Từ việc tái sinh các khu phố cổ đến việc hình thành các trung tâm văn hóa - sáng tạo mới, BID đang dần khẳng định vai trò then chốt trong việc định hình một Hà Nội vừa giàu bản sắc vừa đổi mới, sáng tạo. Sự thành công của mô hình này không chỉ hứa hẹn mang lại lợi ích kinh tế to lớn mà còn góp phần đưa Hà Nội trở thành một điểm đến hấp dẫn trên bản đồ các thành phố sáng tạo toàn cầu.

Trong nhiều năm trở lại đây, những quyết tâm chính trị cho thấy, Hà Nội luôn nỗ lực để trở thành trung tâm văn hóa của cả nước, do đó, đầu tư cho văn hóa Hà Nội luôn là một chủ trương nhận được nhiều sự ưu tiên. Việc trở thành thành phố đầu tiên của Việt Nam gia nhập mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO, hay việc Thành ủy Hà Nội ban hành Nghị quyết 09-NQ/TU về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, cùng rất nhiều kế hoạch hành động cho phát triển văn hóa chính là sự cụ thể hóa chủ trương này.

Nhờ có sự thông thoáng trong chính sách và môi trường phát triển văn hóa, sự phát triển các ngành công nghiệp văn hóa ở Hà Nội đã thực sự được tạo động lực phát triển và đã lan tỏa tích cực sang các lĩnh vực khác.

Tham gia mạng lưới Thành phố sáng tạo của UNESCO, Hà Nội đã mở ra cơ hội to lớn để phát huy tiềm năng sáng tạo, đồng thời biến sáng tạo trở thành nguồn lực phát triển của Thành phố. Kể từ khi tham gia năm 2019, nhiều khởi sắc trong các hoạt động văn hóa đã được ghi nhận ở Thủ đô. Các tuần lễ sáng tạo, lễ hội thiết kế sáng tạo, và sự bùng nổ của các không gian sáng tạo đang trở thành những điểm nhấn quan trọng, thể hiện khí thế sáng tạo đang lan tỏa đến từng góc phố, căn nhà và người dân Hà Nội.

Điển hình có thể kể tới một “phượng hoàng” đang từ từ hồi sinh từ đống tro tàn của quá khứ. Nhà máy Xe lửa Gia Lâm, một di sản công nghiệp hơn một thế kỷ tuổi, đang trở mình trong làn gió mới của thời đại, hóa thân thành một tổ hợp sáng tạo đầy sức sống. Đây không chỉ là một cuộc “lột xác” đơn thuần, mà là sự hội tụ kỳ diệu giữa quá khứ và tương lai, giữa di sản và đổi mới.

Trong bối cảnh phát triển mô hình BID, Nhà máy Xe lửa Gia Lâm đang trở thành một “phòng thí nghiệm” sống động cho việc kết hợp giữa bảo tồn di sản và thúc đẩy sáng tạo. Những toa tàu cũ kỹ, những xưởng máy im lìm giờ đây rung lên trong nhịp điệu của nghệ thuật đương đại. Mỗi góc nhà máy là một câu chuyện, mỗi không gian triển lãm là một cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại.

Hình ảnh ba nhà ga Long Biên, Gia Lâm và Hà Nội được “vẽ” lại bằng những nét chấm phá hiện đại, tạo nên một bức tranh đô thị độc đáo. Đây không chỉ là sự hồi sinh của những công trình kiến trúc, mà còn là sự thức tỉnh của cả một nền văn hóa công nghiệp đang “ngủ quên” trong lòng Thủ đô.

Nếu được phát triển thành một khu BID, Nhà máy Xe lửa Gia Lâm và hệ thống đường sắt liên quan có thể trở thành một “mạch máu” sáng tạo, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai của Hà Nội. Đây sẽ không chỉ là một điểm đến du lịch hấp dẫn, mà còn là một trung tâm sáng tạo, nơi những ý tưởng mới được ươm mầm và phát triển.

Thành công của Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2023 tại đây là tiếng chuông ngân cho một kỷ nguyên mới. Kỷ nguyên mà những “báu vật văn hóa” không còn là những hiện vật trưng bày im lìm, mà trở thành những nguồn lực sống động cho sự phát triển của Thủ đô. Qua mô hình BID, Hà Nội đang chứng minh rằng, trong mỗi viên gạch cũ là một câu chuyện mới đang chờ được kể, trong mỗi không gian xưa là một tương lai đang chờ được khám phá.

Phát biểu tại Lễ hội, bà Ramla Khalidi, Quyền Điều phối viên thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam đã khẳng định: “Chúng tôi đã được lắng nghe các đồng nghiệp thực hành sáng tạo và người dân Hà Nội chia sẻ những trải nghiệm và ấn tượng tích cực của họ về sự chuyển mình này của Thủ đô. Qua những công trình nghệ thuật và sáng tạo, chúng ta có thể nhìn và cảm nhận cách mà sự phát triển của các nguồn lực văn hóa trong thành phố đã và đang đem lại sức sống mới cho đô thị này. Với hơn một nghìn năm bề dày truyền thống được truyền qua nhiều thế hệ, Hà Nội đang sở hữu tiềm năng để trở thành đơn vị tiên phong trên mọi lĩnh vực phát triển.

Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội, một trong những sáng kiến mà Hà Nội cam kết thực hiện, là ví dụ điển hình cho thấy sự thành công của thành phố trong việc hiện thực hóa tầm nhìn trở thành thủ đô sáng tạo của Việt Nam. Thông qua quan hệ đối tác công - tư góp phần thúc đẩy một ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo vô cùng năng động và hướng đến giới trẻ, Hà Nội đã chứng minh văn hóa có thể được coi là động lực cho phát triển kinh tế xã hội khi huy động nguồn năng lượng trẻ dồi dào để đổi mới và biến thành phố thành một nơi chốn tốt đẹp hơn cho mọi công dân của mình”.

Nhà máy Xe lửa Gia Lâm, với tư cách là một khu BID tiềm năng, không chỉ là một dự án bảo tồn di sản, mà còn là một tầm nhìn về một Hà Nội nơi quá khứ và tương lai hòa quyện, nơi văn hóa và sáng tạo song hành. Đây chính là bước đi đầu tiên trên con đường biến Hà Nội thành một thành phố sáng tạo đích thực, nơi mỗi góc phố đều mang trong mình hơi thở của lịch sử và nhịp đập của tương lai.

Trong bối cảnh này, mô hình BID đang nổi lên như một công cụ đắc lực để khai thác và phát huy nguồn lực sáng tạo này. BID không chỉ tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa mà còn góp phần hình thành các trung tâm sáng tạo đa dạng trong lòng đô thị.

Thông qua việc kết hợp giữa bảo tồn di sản và thúc đẩy đổi mới, BID đang giúp Hà Nội tận dụng tối đa tiềm năng sáng tạo của mình. Nếu biết cách khai thác hiệu quả mô hình BID để phát huy hơn nữa nhiệt huyết sáng tạo này, Hà Nội không chỉ có cơ hội tốt hơn cho phát triển công nghiệp văn hóa mà còn có thể tạo ra tác động tích cực đến tổng thể kinh tế - xã hội của Thành phố. BID có thể trở thành cầu nối quan trọng, biến những ý tưởng sáng tạo thành những dự án cụ thể, góp phần xây dựng hình ảnh một Hà Nội năng động, sáng tạo và giàu bản sắc văn hóa trên bản đồ quốc tế.

Còn PGS. TS Đinh Hồng Hải - Trưởng Bộ môn Nhân học Văn hóa, Khoa Nhân học (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn) nhận định, Hà Nội là một thành phố đã và đang sở hữu vô số tài sản văn hóa có giá trị cao. Đôi khi chúng bị xem như những món “đồ cũ” nhưng trên thực tế nếu chúng ta biết cách khai thác vốn biểu tượng từ các thành tố văn hóa này chúng có thể trở thành những báu vật vô giá và là những “con gà đẻ trứng vàng” để khai thác du lịch.

Lấy ví dụ cầu Long Biên là một trong ba công trình biểu tượng đại diện cho 3 châu lục được xây dựng trong thời kỳ bùng nổ phát triển công nghiệp trên thế giới cùng với tháp Eiffel ở châu Âu và tượng Nữ thần tự do ở châu Mỹ. Trong khi tháp Eiffel và tượng Nữ thần tự do là những điểm tham quan du lịch hàng đầu thế giới thì cầu Long Biên vẫn chỉ là một chiếc cầu sát cũ nát không hơn không kém. Nếu như chúng ta có thể phát triển Nhà máy Xe lửa Gia Lâm thành một không gian sáng tạo nghệ thuật thì chắc chắn rằng cầu Long Biên sẽ trở thành một loại tài sản văn hóa có giá trị của quốc gia mà Hà Nội đang sở hữu.

“Trường hợp Nhà máy Xe lửa Gia Lâm với công cuộc bảo tồn di sản công nghiệp của Hà Nội là một bước đi vô cùng quan trọng trong chiến lược phát triển vùng Thủ đô. Đây có thể được xem như một thử nghiệm của Hà Nội để chúng ta có thể đánh thức tiềm năng phát triển từ những tài sản văn hóa đang “ngủ yên” hàng trăm năm qua.

Nếu được thực hiện một cách khoa học, chắc chắn rằng, đây sẽ là một khu BID có tiềm năng khai thác lớn với tính kết nối cao với cầu Long Biên, đường sắt Bắc Nam cùng các nhà ga và hệ thống đường sắt nội đô. Tổng thể của toàn bộ hệ phức hợp các công trình dân dụng này nếu được khai thác hợp lý sẽ không chỉ tiết kiệm cho thành phố Hà Nội hàng tỷ đô la tiền ngân sách mà còn mang lại cho Hà Nội một nguồn thu không hề nhỏ từ chính những tài sản văn hóa của mình”, PGS.TS Đinh Hồng Hải cho hay.

Hiện phát triển công nghiệp văn hóa ở Hà Nội được quan tâm đặc biệt. Trong danh mục dự án kế hoạch đầu tư công giai đoạn 2016 - 2020, tổng mức vốn 134.888 tỷ đồng vốn đầu tư công trung hạn, bố trí 28.901 tỷ đồng, chiếm 20,8% tổng chi ngân sách Thành phố cho đầu tư phát triển lĩnh vực văn hóa, xã hội. Tính riêng nguồn vốn xây dựng cơ bản tập trung, Thành phố bố trí 7.587 tỷ đồng thực hiện 77 dự án lĩnh vực văn hóa - xã hội, chiếm 11,8% tổng số ngân sách xây dựng cơ bản tập trung toàn Thành phố.

Thành phố cũng đã hỗ trợ tài chính cho các hoạt động văn hóa nghệ thuật bằng cách đầu tư từ ngân sách cho xây dựng các thiết chế văn hóa, gián tiếp hỗ trợ các hoạt động nghệ thuật thông qua chính sách về thuế. Việc đầu tư tài chính từ hình thức hỗ trợ gián tiếp đã huy động nguồn kinh phí đáng kể cho sự phát triển văn hóa nghệ thuật. Đồng thời, cho vay vốn trung, dài hạn với các hình thức lãi suất thấp đối với các đầu tư cho hoạt động văn hóa. Hỗ trợ tài chính đối với các loại hình hoạt động nghệ thuật truyền thống, khuyến khích các loại hình văn hóa nghệ thuật tìm kiếm các nguồn tài trợ khác.

Đánh giá về việc triển khai các khu BID tại Thủ đô, PGS.TS. Bùi Hoài Sơn Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhận định: “Cùng với việc triển khai Luật Thủ đô (sửa đổi), Hà Nội, với bề dày lịch sử hơn một nghìn năm, đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển BID. Đây là hướng đi mới mẻ và đầy tiềm năng, mang tính đột phá để khai thác và phát triển các lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch và văn hóa của thành phố.

Lợi ích của BID đối với Hà Nội có thể thấy qua việc BID sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế bằng cách tạo ra các điểm mua sắm, ẩm thực, và giải trí hấp dẫn, thu hút du khách trong và ngoài nước. Về lợi ích văn hóa, với các khu văn hóa, Hà Nội có thể bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đa dạng, độc đáo của mình, tạo nên các không gian văn hóa sống động, đồng thời mang lại nguồn thu nhập từ du lịch văn hóa.

Thêm vào đó, việc phát triển BID tạo cơ hội nâng cấp cơ sở hạ tầng, từ đó cải thiện chất lượng sống của cư dân và nâng cao trải nghiệm của du khách. BID còn có thể trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước, từ đó tạo ra nhiều việc làm mới và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, việc triển khai BID cũng không chỉ toàn màu hồng, mà còn có nhiều thách thức.

Để phát triển BID hiệu quả, Hà Nội cần có quy hoạch và quản lý chặt chẽ, tránh tình trạng phát triển manh mún và không đồng đều. Cần đầu tư hơn nữa vào hạ tầng giao thông, viễn thông và dịch vụ công để hỗ trợ sự phát triển của BID. Bên cạnh đó, phát triển BID cần đi đôi với việc bảo vệ môi trường và giữ gìn cảnh quan, để Hà Nội không chỉ phát triển mà còn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên.