Khu phát triển thương mại và văn hóa BID (Business Improvement District) đang nổi lên như một mô hình quản lý đô thị hiệu quả, có tiềm năng lớn để áp dụng tại Hà Nội. Mô hình này, với sự kết hợp giữa nguồn lực tư nhân và sự hỗ trợ của chính quyền, có thể tạo ra những không gian đô thị sôi động, hấp dẫn, vừa thúc đẩy kinh tế vừa bảo tồn văn hóa. Tại Hà Nội, nơi hội tụ giữa truyền thống nghìn năm và xu hướng hiện đại, BID có thể là chìa khóa để tái sinh các khu phố cổ, phát triển các trung tâm thương mại - văn hóa mới, đồng thời giải quyết nhiều thách thức đô thị. Tuy nhiên, để áp dụng thành công mô hình này, Hà Nội còn rất nhiều việc phải làm.

Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng gia tăng, các thành phố trên toàn cầu đang tìm kiếm những giải pháp sáng tạo để duy trì sức sống và phát triển bền vững. Một trong những mô hình quản lý đô thị đang được áp dụng rộng rãi và đạt hiệu quả cao chính là Khu phát triển thương mại, văn hóa (BID) hay còn gọi là Khu vực cải thiện kinh doanh. Mô hình này không chỉ mang lại lợi ích cho cộng đồng doanh nghiệp mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế, văn hóa của đô thị.

Là người có 30 năm hành nghề sâu rộng trong hoạt động tư vấn về chính sách kinh doanh của doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Hưng Quang - Phó Chủ tịch Hội Luật Quốc tế Việt Nam cho biết: “Mô hình tổ chức và hoạt động của khu BID xét về bản chất là mối quan hệ đối tác công tư với các yếu tố về tự quản cộng đồng nhằm thúc đẩy phát triển thương mại và văn hoá”.

Theo luật sư Nguyễn Hưng Quang, ở các khu vực này, các chủ thể kinh doanh hợp tác với nhau hoặc hợp tác thông qua chính quyền sở tại để tạo ra một khu vực đặc biệt về an ninh, vệ sinh và cảnh quan đường phố và thuận tiện cho khách bộ hành và cùng quảng bá, tổ chức các sự kiện để thu hút du khách tới mua sắm, sử dụng dịch vụ... Chính quyền tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành các khu thúc đẩy thương mại này, như kêu gọi thành lập với các cơ sở kinh doanh trên địa bàn, xây dựng các cẩm nang hướng dẫn người dân tự thành lập...

“Các khu thúc đẩy thương mại và văn hoá khi được xây dựng còn nhằm mục tiêu là động lực phát triển kinh tế, bảo tồn văn hoá và gìn giữ môi trường sống cho khu vực xung quanh. Đây coi là những công cụ để phát triển kinh tế, tạo thêm việc làm, khuyến khích các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa, tạo thêm giá trị bất động sản ở trong khu vực và vùng lân cận, bảo vệ di tích và văn hoá, môi trường trong khu vực...”, Phó Chủ tịch Hội Luật Quốc tế Việt Nam nhận định.

Còn PGS. TS Đinh Hồng Hải - Trưởng Bộ môn Nhân học Văn hóa, Khoa Nhân học (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn) đưa ra khái niệm: “Khu phát triển thương mại, văn hóa là một khu vực được xác định trong đó các doanh nghiệp liên kết để tài trợ cho các dự án trong ranh giới của quận. BID thường được tài trợ chủ yếu thông qua đánh giá nhưng cũng có thể huy động từ các nguồn tài trợ công - tư khác. Trên thế giới, BID còn được gọi bằng những cái tên khác như khu vực cải tiến kinh doanh (BIA), khu vực phục hồi kinh doanh (BRZ), quận cải thiện cộng đồng (CID), khu vực dịch vụ đặc biệt (SSA) hoặc quận cải tiến đặc biệt (SID).

BID thường là những khu vực cần đến sự hỗ trợ cho các dịch vụ, đánh giá xác định và thường được giao cho một số doanh nghiệp phối hợp để triển khai các hoạt động kết hợp giữa văn hóa và kinh doanh, chẳng hạn như các tuyến phố dành cho người đi bộ. Các dịch vụ do BID cung cấp bổ sung thêm cho những dịch vụ đã được chính quyền thành phố cung cấp. Doanh thu có được từ BID có thể được chia sẻ cho tất cả các bên liên quan như các chủ sở hữu bất động sản nhà ở trong khu vực, các hộ kinh doanh, đơn vị phối hợp cùng chính quyền sở tại. Hướng phát triển này hoàn toàn phù hợp với mục tiêu mà Quốc hội và Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã đề ra”.

Tựu chung lại, có thể hiểu BID là một tổ chức phi lợi nhuận được thành lập bởi sự hợp tác giữa chính quyền địa phương và các doanh nghiệp trong một khu vực cụ thể của thành phố. Mục tiêu chính của BID là cải thiện môi trường kinh doanh, thu hút khách hàng và đầu tư, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân và du khách trong khu vực. BID hoạt động dựa trên nguyên tắc tự quản và tự tài trợ, với nguồn kinh phí chủ yếu đến từ các khoản đóng góp bắt buộc của các doanh nghiệp và chủ sở hữu bất động sản trong khu vực.

Một trong những đặc điểm nổi bật của BID là ranh giới địa lý được xác định rõ ràng. BID hoạt động trong một khu vực cụ thể, thường là trung tâm thương mại hoặc khu phố kinh doanh sôi động của thành phố. Điều này cho phép BID tập trung nguồn lực và nỗ lực vào việc cải thiện một khu vực cụ thể, tạo ra tác động rõ rệt và dễ nhận thấy.

Theo các chuyên gia, về cơ cấu hoạt động, BID thường được quản lý bởi một hội đồng điều hành độc lập, bao gồm đại diện của các doanh nghiệp, chủ sở hữu bất động sản và đôi khi cả đại diện chính quyền địa phương. Hội đồng này chịu trách nhiệm đưa ra các quyết định chiến lược và giám sát hoạt động của BID. Bên cạnh đó, một ban điều hành chuyên trách sẽ thực hiện các hoạt động hàng ngày, bao gồm quản lý ngân sách, triển khai các dự án và chương trình.

Đặc biệt, BID đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Bằng cách cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng cường an ninh và vệ sinh môi trường, BID tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi, thu hút khách hàng và đầu tư mới. Điều này không chỉ giúp tăng doanh thu cho các doanh nghiệp hiện có mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới cho cộng đồng. Hơn nữa, các cải tiến do BID thực hiện còn góp phần nâng cao giá trị bất động sản trong khu vực, mang lại lợi ích cho các chủ sở hữu.

Bên cạnh phát triển kinh tế, BID cũng đóng góp đáng kể vào sự phát triển văn hóa của đô thị. Nhiều BID tích cực tham gia vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của khu vực. Thông qua việc tổ chức các sự kiện văn hóa, nghệ thuật, BID không chỉ tạo ra không khí sôi động cho khu vực mà còn góp phần xây dựng và củng cố bản sắc độc đáo của cộng đồng địa phương. Những hoạt động này cũng giúp thu hút du khách, thúc đẩy phát triển ngành du lịch địa phương.

Đối với ngành du lịch, vai trò của BID càng trở nên quan trọng. Thông qua việc tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội và hoạt động giải trí, BID biến khu vực thành điểm đến hấp dẫn cho du khách. Các tour du lịch chuyên đề, như tour ẩm thực hay tour khám phá di sản do BID tổ chức không chỉ mang lại trải nghiệm độc đáo cho du khách mà còn góp phần quảng bá văn hóa và lịch sử địa phương. Bên cạnh đó, việc cải thiện cảnh quan đô thị và nâng cao chất lượng dịch vụ cũng góp phần tăng cường sức hấp dẫn của khu vực đối với du khách.

Trong lĩnh vực văn hóa và lịch sử, BID đóng vai trò như người bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Nhiều BID tích cực tham gia vào việc bảo tồn các công trình kiến trúc lịch sử, tổ chức các triển lãm nghệ thuật và sự kiện văn hóa. Những hoạt động này không chỉ giúp gìn giữ bản sắc văn hóa của địa phương mà còn tạo ra những trải nghiệm văn hóa phong phú cho cả người dân và du khách. Thông qua việc kết hợp các yếu tố thương mại hiện đại với giá trị văn hóa truyền thống, BID góp phần tạo nên những không gian đô thị sống động, mang đậm bản sắc địa phương.

Hơn nữa, BID còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và quảng bá thương hiệu cho khu vực. Bằng cách tạo ra một hình ảnh độc đáo và nhất quán, BID giúp khu vực trở nên dễ nhận biết và hấp dẫn hơn trong mắt du khách và nhà đầu tư. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp trong khu vực mà còn góp phần nâng cao vị thế của cả thành phố trên bản đồ du lịch và đầu tư.

Tóm lại, BID đã chứng minh được vai trò to lớn của mình như một động lực quan trọng trong việc phát triển thương mại, du lịch, văn hóa và lịch sử của địa phương. Bằng cách kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa, BID không chỉ tạo ra những khu vực đô thị sôi động, hấp dẫn mà còn góp phần xây dựng những cộng đồng bền vững, giàu bản sắc. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các đô thị để thu hút đầu tư và du khách, mô hình BID đang trở thành một công cụ không thể thiếu, giúp các thành phố tối ưu hóa tiềm năng phát triển và khẳng định vị thế của mình trên bản đồ toàn cầu.

Trong quá trình phát triển văn hóa ở Thủ đô nói chung, quan điểm và định hướng của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đóng vai trò chỉ đạo quan trọng. Là người con của Hà Nội và từng giữ cương vị Bí thư Thành ủy Hà Nội, cố Tổng Bí thư luôn dành cho Thủ đô những tình cảm đặc biệt và coi trọng vai trò văn hóa của Hà Nội. Ông nhấn mạnh Hà Nội là "trái tim của cả nước, nơi phải thể hiện rõ nét nhất và dẫn dắt sự phát triển chung của văn hóa đất nước".

Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVII, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: "Hà Nội chưa khi nào có được quy mô, vị thế, tầm vóc và cơ hội phát triển như bây giờ". Ông nhấn mạnh yêu cầu đối với Hà Nội phải cao hơn, sâu hơn, mạnh hơn so với các địa phương khác, bởi Hà Nội là "bộ mặt của quốc gia, là nơi hội tụ của khí phách cha ông, hồn thiêng dân tộc, nơi lắng hồn núi sông ngàn năm, tụ khí tinh hoa, địa linh nhân kiệt".

Dựa trên những định hướng này, việc phát triển các khu thương mại và văn hóa Thủ đô cần thể hiện được bản sắc văn hóa nghìn năm của Hà Nội, đồng thời phải mang tầm vóc của một Thủ đô hiện đại, sáng tạo. Phó Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong đã chia sẻ mục tiêu cụ thể: Đến năm 2025, công nghiệp văn hóa sẽ đóng góp 5% GRDP của Thành phố, tăng lên 8% vào năm 2030 và đạt khoảng 10% vào năm 2045.

Để hiện thực hóa mục tiêu này và đáp ứng kỳ vọng của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Thành ủy Hà Nội đã đề ra 6 quan điểm chỉ đạo và 8 nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu. Trong đó, việc phát triển các khu thương mại và văn hóa cần gắn liền với việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại, thu hút đầu tư và mở rộng hợp tác quốc tế.

Với những nỗ lực này, Hà Nội hướng tới mục tiêu trở thành một trong ba trung tâm hàng đầu của cả nước về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, đồng thời định vị thương hiệu "Thành phố Sáng tạo". Việc phát triển các khu thương mại và văn hóa sẽ không chỉ góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế, mà còn thể hiện được vai trò dẫn dắt của Hà Nội trong sự phát triển văn hóa của cả nước, đúng như kỳ vọng của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Trong khi đó, Hà Nội - Thủ đô ngàn năm văn hiến, đang phải đối mặt với thách thức to lớn trong việc cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn di sản văn hóa.

Có dịp hòa mình vào nhịp sống và không gian phố cổ, chúng tôi mới cảm nhận thật rõ bức tranh đa chiều về thực trạng phát triển các khu thương mại và văn hóa của thành phố.

Dạo bước trên con phố “hàng” nhìn ngắm nhà cửa san sát, tấp nập người mua kẻ bán lụa là, vải vóc quyện với hơi ẩm của những ngôi nhà cổ kính. Phố Hàng Bạc lấp lánh ánh bạc, phố Lãn Ông thơm nức mùi thuốc bắc. Đây không đơn thuần là những khu phố thương mại, mà là những bảo tàng sống, nơi lưu giữ tinh hoa nghề thủ công truyền thống của người Hà Nội. Chị Lan, chủ một cửa hàng bạc trên phố Hàng Bạc, tâm sự: “Chúng tôi không chỉ bán sản phẩm, mà còn kể câu chuyện về di sản văn hóa qua từng món đồ”. Thế nhưng, chỉ cách đó vài bước chân, chúng tôi bước vào một thế giới khác - nơi ánh đèn neon rực rỡ của Trung tâm thương mại Tràng Tiền hiện đại đang dần thay thế ánh sáng dịu nhẹ của những chiếc đèn lồng truyền thống. Hà Nội đang chuyển mình, và sự thay đổi này mang theo cả cơ hội lẫn thách thức.

Đến phố ẩm thực Tống Duy Tân, chúng tôi gặp chú Minh - chủ một quán phở danh tiếng đã tồn tại hơn 50 năm. “Khách hàng bây giờ thích những đồ ăn mới mẻ, hot trend”, chú tâm sự. “Nhưng may mắn là vẫn còn nhiều người tìm đến đây vì hương vị truyền thống”. Câu chuyện của chú Minh phản ánh thực trạng của nhiều hộ kinh doanh truyền thống tại Hà Nội - họ đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các chuỗi đồ ăn nhanh, những cửa hàng tiện lợi, hiện đại và nền tảng thương mại điện tử.

Khi màn đêm buông xuống, chúng tôi tìm đến phố Tạ Hiện - trái tim của khu phố Tây sôi động. Nơi đây, âm nhạc EDM hòa quyện với tiếng cười nói của du khách nước ngoài và giới trẻ Hà thành. Đây là minh chứng cho nhu cầu phát triển kinh tế đêm của thành phố, nhưng cũng là nguồn gây tranh cãi về việc bảo tồn văn hóa truyền thống.

Tại khu vực hồ Hoàn Kiếm, nơi đang triển khai dự án phố đi bộ. Đây là một trong những nỗ lực của Thành phố nhằm tạo ra không gian văn hóa - thương mại mới. Vào cuối tuần, khu vực này biến thành một sân khấu ngoài trời, nơi các nghệ sĩ đường phố biểu diễn, các gian hàng thủ công mỹ nghệ được bày bán, tạo nên một bức tranh sinh động về văn hóa Hà Nội.

Cách trung tâm Hà Nội 50km, tại làng cổ Đường Lâm, chúng tôi chứng kiến những nỗ lực bảo tồn di sản gắn liền với phát triển du lịch. Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát, một người con của làng, tâm sự: “Chúng tôi muốn giữ gìn nét văn hóa truyền thống, nhưng cũng cần có thu nhập từ du lịch. Đó là một thách thức lớn”.

Từ góc nhìn của những người quan sát, chúng tôi nhận thấy Hà Nội vẫn chông chênh trong việc định vị nét văn hóa riêng biệt. Một bên là sức ép phải hiện đại hóa để không tụt hậu, bên kia là khao khát gìn giữ những giá trị văn hóa đã tạo nên linh hồn của thành phố ngàn năm văn hiến này. Trở về nội thành, qua Văn Miếu - Quốc Tử Giám, tôi bắt gặp một nhóm học sinh đang say sưa tìm hiểu về lịch sử. Điều này khẳng định thế hệ trẻ vẫn đang kết nối với quá khứ, nhưng cũng sẵn sàng đón nhận cái mới.

Hà Nội đang chuyển mình, nhưng qua ghi nhận thực tế, có thể thấy Hà Nội đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc phát triển khu thương mại và văn hóa. Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội Đặng Hương Giang đánh giá, khái niệm về các Khu thúc đẩy thương mại, văn hóa vẫn còn ở mức sơ khai, chưa có các đánh giá khoa học mang tính chi tiết, cụ thể. Việc phát triển các mô hình BID ở các quốc gia, trong đó có Việt Nam và Thủ đô Hà Nội gặp nhiều khó khăn, cụ thể như: Các quy định về mô hình chưa được luật hóa đầy đủ, quá trình phát triển vẫn mang tính tự phát. Quy trình từ hoạt động quy hoạch - tổ chức triển khai - giám sát - điều tra, đánh giá chưa được xây dựng chặt chẽ, chưa tạo được các mô hình, quy trình chuẩn để áp dụng rộng rãi. Chưa có các cơ chế, chính sách đột phá, hấp dẫn để thu hút các nguồn lực xã hội để đầu tư vào các khu vực được quy hoạch.

Thực trạng này được minh họa qua trường hợp phát triển du lịch thương mại làng nghề tại phường Vạn Phúc, quận Hà Đông. Ông Phạm Đình Tuyên, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin quận Hà Đông cho biết, quy hoạch chi tiết 1/500 cho việc bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch chưa hoàn thành, gây trở ngại cho việc đầu tư phát triển tổng thể. Một bộ phận người dân chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc bảo tồn nghề truyền thống như một nguồn thu nhập bền vững. Làng nghề cũng chưa thu hút được nhiều nguồn lực đầu tư xã hội hóa, chỉ giới hạn ở một số hộ gia đình nhỏ lẻ tham gia quảng bá sản phẩm, chưa có sự đầu tư đồng bộ và mang tính lan tỏa.

Mặc dù các tuyến phố “hàng”, phố ẩm thực, làng nghề truyền thống vẫn là giá trị văn hóa đặc trưng cần được bảo tồn, sự phát triển của thương mại điện tử và siêu thị đang đe dọa sự tồn tại của chúng. Thành phố cũng đang gặp khó khăn trong việc bảo tồn khu phố cổ, phố cũ và làng cổ. Đồng thời, nhu cầu phát triển công nghiệp văn hóa, giải trí và kinh tế đêm đòi hỏi phải có khu vực riêng để không ảnh hưởng đến đời sống người dân. Hiện tại, kinh tế đêm và kinh tế chia sẻ vẫn phát triển tự phát, chưa hiệu quả, trong khi việc phát triển đô thị chưa thể hiện rõ bản sắc địa phương và chưa khai thác tối đa tiềm năng kinh tế, văn hóa - xã hội.

Để khắc phục những hạn chế này, Hà Nội đã đặt ra nhiều mục tiêu tham vọng. Theo Đề án “Phát triển kinh tế đô thị thành phố Hà Nội” được Ủy ban nhân dân Thành phố phê duyệt năm 2023, Thành phố hướng tới việc tăng đóng góp của kinh tế khu vực đô thị vào GRDP, với mục tiêu đạt 85% vào năm 2025 và 90% vào năm 2030. Đồng thời, thành phố cũng đặt mục tiêu tăng trưởng mạnh mẽ cho các ngành dịch vụ, giáo dục, y tế, nghệ thuật và giải trí.

Đề án “Phát triển kinh tế đô thị thành phố Hà Nội” của Hà Nội cũng nhấn mạnh việc kết hợp phát triển khu thương mại và văn hóa. Thành phố định hướng duy trì và phát triển các phiên chợ đặc biệt, tuyến phố đi bộ, không gian văn hóa - du lịch - thương mại - ẩm thực. Việc đa dạng hóa các loại hình du lịch và hoạt động văn hóa cũng được chú trọng, bao gồm du lịch văn hóa di sản, du lịch ẩm thực, du lịch mua sắm, và du lịch MICE.

Một trong những nội dung đáng chú ý khi Luật Thủ đô (sửa đổi) được Quốc hội thông qua là những chính sách và quy định liên quan đến phát triển văn hóa. Trong đó, theo khoản 8 Điều 21 Luật Thủ đô 2024, thành phố Hà Nội được thành lập khu phát triển thương mại và văn hóa trên cơ sở các khu phố, tuyến phố, làng nghề, điểm dân cư nông thôn hiện hữu để huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển các hoạt động dịch vụ, thương mại, văn hóa tại khu vực có lợi thế về vị trí thương mại, không gian văn hóa, trên cơ sở bảo đảm các tiêu chuẩn, điều kiện về văn hóa kinh doanh, an ninh, trật tự, bảo vệ môi trường cao hơn so với quy định chung để thu hút, phát triển du lịch, phát huy giá trị văn hóa, thúc đẩy các hoạt động thương mại trên địa bàn, cải thiện điều kiện sống của người dân, bảo tồn các ngành, nghề truyền thống.

Có thể nói, Hà Nội đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển khu thương mại văn hóa hiện đại mang đậm bản sắc truyền thống. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, Thành phố cần có chiến lược tổng thể và các giải pháp sáng tạo, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế hiện đại. Việc tạo ra các không gian văn hóa - thương mại mới, phù hợp với xu hướng phát triển đô thị và đáp ứng nhu cầu của cả người dân lẫn du khách, sẽ là chìa khóa để Hà Nội thành công trong sứ mệnh này.