Tái thiết di sản công nghiệp thành không gian công cộng

Tại Kỳ họp thứ 7 vừa qua, với 100% đại biểu có mặt tán thành, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết về danh mục nhà, đất phải di dời theo quy hoạch trên địa bàn thành phố Hà Nội (đợt 1). Trong đó phải kể đến như: Nhà máy Bia Hà Nội - Tổng Công ty cổ phần Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội; Công ty TNHH một thành viên Thuốc lá Thăng Long; Nhà máy xe lửa Gia Lâm - Công ty Vận tải hành khách đường sắt Hà Nội...

Hội thảo “Tái thiết di sản công nghiệp 2022 - Đổi mới và bền vững” thu hút nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế tham dự.

Nghị quyết này đã mở ra nhiều câu hỏi về phương thức di dời, chuyển đổi các nhà máy công trình này, đồng thời về kế hoạch quản lý và tiếp quản các khu đất trống sau khi di dời. Những vấn đề này gây ra nhiều thách thức cho Thành phố khi chưa có chính sách, quy định, phương thức thẩm định di sản công nghiệp và chưa có mô hình tái thiết di sản thành công nào. Bên cạnh đó, ở Việt Nam, mô hình kinh tế sáng tạo dành cho di sản công nghiệp cũng chưa thu hút được sự chú ý của các nhà đầu tư do nhận thức về các khu vực công nghiệp cũ được gắn với hình ảnh cũ nát, tồi tàn, kém hấp dẫn.

Trong bối cảnh đó, chuỗi Hội thảo “Tái thiết di sản công nghiệp 2022 - Đổi mới và bền vững” vừa tổ chức mới đây đã nhận được sự quan tâm của đông đảo các nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư, các chuyên gia trong lĩnh vực di sản, văn hóa, kiến trúc, xây dựng trong nước và quốc tế. Hội thảo nhằm chia sẻ kinh nghiệm phát triển di sản công nghiệp giữa các chuyên gia đến từ châu Âu và Việt Nam. Chuỗi hội thảo được hỗ trợ tổ chức bởi Quỹ Văn hóa Pháp Đức, Viện Goethe, Viện Pháp, Đại sứ quán Vương quốc Hà Lan, Hội đồng Anh Việt Nam, UNESCO Việt Nam cùng các đơn vị liên quan.

Chia sẻ tại Hội thảo, bà Phạm Lan Anh - Trưởng phòng Di sản, Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội cho biết, khái niệm di sản công nghiệp ở các nước phương Tây đã có từ lâu, đặc biệt ở Đức, Pháp hay Anh. Tuy nhiên ở Việt Nam vẫn còn xa lạ. Thành ủy Hà Nội mới ban hành Nghị quyết về công nghiệp văn hoá vào tháng 2 năm nay. Vì vậy, các nội dung và hoạt động thuộc công nghiệp văn hoá, liên quan đến phát triển Thành phố sáng tạo... là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẻ đối với Thủ đô.

“Tuy nhiên, chúng tôi rất quan tâm và hy vọng rằng di sản công nghiệp sẽ trở thành một phần của di sản đô thị, di sản văn hoá của Thủ đô. Với những giá trị của di sản công nghiệp, tôi nhận thấy di sản công nghiệp có nhiều tiềm năng và khả năng có thể thực thi để trở thành không gian văn hoá sáng tạo ở trên địa bàn Thành phố. Song, các cơ chế, chính sách và hỗ trợ cho việc này chưa được khả thi để có thể trở thành như chúng ta mong muốn”, bà Phạm Lan Anh nhận định.

Tương tự, PGS.TS.KTS Phạm Thúy Loan, đại diện Mạng lưới bảo tồn di sản công nghiệp châu Á tại Việt Nam cho biết, di sản công nghiệp là một phần không thể tách rời của di sản văn hoá nói chung. Các cơ sở công nghiệp quy mô lớn cũng thường gắn với lịch sử thuộc địa hoá, hiện đại hoá, công nghiệp hoá, đô thị hoá của các địa phương, các quốc gia. Nó là những vật chứng, giúp chúng ta kể các câu chuyện về nơi chốn và thành phố, chính là duy trì bản sắc của các đô thị. Các công trình công nghiệp hoàn toàn xứng đáng là đối tượng được đánh giá, xem xét và đưa vào danh sách các công trình kiến trúc có giá trị của các địa phương, để từ đó có giải pháp bảo tồn, khai thác, sử dụng hợp lý để phát huy giá trị của di sản công nghiệp, nếu không nhiều di sản công nghiệp có giá trị sẽ bị xóa sổ.

Ở châu Âu, các giá trị di sản công nghiệp được công nhận và rất thành công. Ví như, vườn ươm mầm Start-up lớn nhất thế giới Station F ở Pháp từng là một nhà ga vào đầu thế kỷ trước, sau 3 năm được xây sửa đã trở thành điểm hẹn của các công ty khởi nghiệp. Hay trụ sở của Google ở Campus Marid, Tây Ban Nha trước đây là nhà ga nay đã trở thành một thung lũng công nghệ được chú ý nhất thế giới. Điểm chung của các dự án này là đều được kết hợp với nhiều phương pháp và công nghệ tiên tiến để tạo ra công trình tái thiết đáp ứng cả 3 yếu tố: Hiệu quả kinh tế, bảo tồn văn hóa và thân thiện môi trường. Điều đó cho thấy di sản công nghiệp đang nắm giữ tiềm năng lớn để tạo ra hình ảnh tích cực, độc đáo và mang lại các giá trị kinh tế cho khu vực địa phương.

Tại Hội thảo, Giáo sư Helmuth Albrecht - Thành viên Ban Lãnh đạo, Ủy ban Quốc tế về Bảo tồn Di sản Công nghiệp (Đức) bày tỏ mối quan tâm về thúc đẩy nhận diện các di sản công nghiệp và cơ hội triển khai các nghiên cứu chuyên sâu, tìm kiếm các cơ hội hợp tác cho các mô hình di sản công nghiệp thí điểm tại Việt Nam. Chia sẻ kinh nghiệm tái thiết di sản công nghiệp tại châu Âu, Giáo sư Helmuth Albrecht khẳng định vấn đề bảo tồn và tái thiết di sản công nghiệp cần được đặc biệt quan tâm và phải thúc đẩy sự tham gia, sự sáng tạo của xã hội và đặc biệt là người trẻ trong câu chuyện này./.

Phương Bùi