Thương mãi bữa cơm nhà

Thời bao cấp những gian bếp thanh bạch được thu xếp khéo léo dưới gầm cầu thang, ngoài hành lang, góc ban công của biết bao khu nhà tập thể, của những hộ dân cư chen chúc, ám mùi mắm muối, mùi đồ ăn quá lửa, mùi ẩm mốc lẫn mùi khói dầu, khói than tổ ong… Bếp dầu/ Bếp than/ Bếp điện may xo gắn với từng câu chuyện đặc trưng: Xếp hàng đong dầu, khêu bấc, thay bấc cho đến nhóm, quạt bếp than, khều than, đun trộm điện. Trong chương trình lần này, các khách mời của Quán thanh xuân sẽ chia sẻ về cái chạn bếp của mình.

Nghệ sĩ nhân dân Công Lý cho biết, bếp nhà mình trước đây nằm cạnh chuồng lợn, hằng ngày đi xin nước gạo để nuôi lợn, lợn ốm thì cả nhà nhường mỳ chính cho vào cám để lợn ăn nhanh khỏi ốm. Cái chạn bếp cũ, được buộc chằng chịt dây đồng, buộc đằng trước thì nó chui vào đằng sau, phải lấy gậy chọc, thế là mỡ, mắm lại sóng sánh hết ra.

Đạo diễn, nghệ sĩ nhân dân Nguyễn Hữu Phần.

Những gian khó của đời sống đã ảnh hưởng đến từng căn bếp, từng bữa cơm. Nghệ sĩ nhân dân Nguyễn Hữu Phần nói về tiêu chuẩn gạo ngày ấy: Ông được 13.5kg/ tháng vì “các ông chỉ ngồi chỉ đạo, có làm gì đâu”. Tổ đạo diễn bất bình quá, mời mấy ông lương thực xuống trải nghiệm cho biết, thấy vất vả quá sức, thế là được nâng tiêu chuẩn lên 17.5kg/ tháng. Còn quay phim thì thi nhau xin làm “công nhân quay phim” vì công nhân được tiêu chuẩn 21kg/tháng, “thuốc lá sáng tác” được tiêu chuẩn 10 bao.

Đại diện cho thời bao cấp với tem phiếu, gạo mậu dịch là các món cơm độn: Cơm độn khoai, độn sắn, độn mì sợi, hạt bo bo. Rất nhiều người thuộc câu hát chế về thời bao cấp "bo bo độn mì, tiền lương mỗi tháng 5 hào". Nhà báo Ngô Thiên Chương kể về món da heo kho nước mắm, ông kể, thời đó mỗi lần cầm phiếu xếp hàng nhận thực phẩm ở hợp tác xã, xách về cục thịt toàn mỡ mà ba tôi thường gọi đó là áo thun quần xà lỏn (bởi phần mỡ nhiều hơn phần thịt), hay mảnh da heo là chuyện rất thường. Mẹ tôi cắt da thành miếng nhỏ, ướp nước mắm mang đi kho. Vậy lúc mà nào tôi cũng tự hào khoe với hàng xóm, mẹ tôi kho da heo ngon nhất thế giới.

Cũng từ những bữa cơm thời bao cấp ấy đã hình thành những thói quen trong tôi đến tận bây giờ, đó là: Ăn cơm với nước dưa, phở ăn kèm với cơm nguội. Những đặc sản chỉ có ở thời bao cấp: Bánh bao nhân su hào xào, bánh trôi nhân đường phên mật mía, bột mỳ luộc, bánh nắp hầm, hành mỡ phi thơm lừng, rồi cho muối vào rang thành món ăn...

Mỗi con người, hầu như ai cũng có ký ức về căn bếp, những bữa cơm gia đình như một phần kỷ niệm mãi khắc sâu và theo suốt những năm tháng trưởng thành. Bếp là nơi chốn ấm cúng của đời người, là mối bền chặt của sợi dây gia đình. Cùng nhau ôn lại những ký ức bếp xưa cũng chính là để một lần nữa nhắc nhớ về giá trị của tình thân, của gia đình.

NK