“ Âm nhạc không phải là sự làm lại”

Từ người thợ mỏ …

Tên tuổi NSND Quang Thọ gắn liền với những trường ca: Sông Lô,Bình Trị Thiên khói lửa, Người Hà Nội, Ta tự hào đi lên ôi Việt Nam… Đặc biệt, trong số này phải kể đến bài hát Tôi là người thợ mỏ ( Hoàng Vân) – bài hát gắn liền với đời sống người thợ, nghệ sĩ có thể kể lại lý do chọn bài hát này để đưa vào danh mục những bài hát tạo nên một Quang Thọ một tiếng hát Quang Thọ? 

+ NSND Quang Thọ:  Kể từ khi  trở thành một người thợ mỏ tại Quảng Ninh (1964) tôi đã bắt đầu ca hát, tất nhiên khi ấy giọng hát của tôi vẫn còn non trẻ, nhưng niềm say mê thì vô cùng lớn lao. Ngày ấy tôi thường mơ ước sẽ trở thành một ca sĩ và được nối bước theo những danh ca nổi danh như Qúy Dương, Trung Kiên, Trần Hiếu, Quang Hưng, Trần Khánh… Tháng 10/1964, không lực Hoa Kỳ  chính thức đánh phá miền Bắc. Một đoàn nhạc sĩ từ trung ương do nhạc sĩ Đỗ Nhuận – Tổng thư ký Hội nhạc sĩ Việt Nam dẫn đầu đã về tỉnh Quảng Ninh thâm nhập thực tế để sáng tác những bài hát cho công nhân mỏ Quảng Ninh. “ Tôi là người thợ lò” của nhạc sĩ Hoàng Vân ra đời trong hoàn cảnh ấy. Người đầu tiên tình bày bài hát này chính là tác giả Hoàng Vân, ông vừa ôm cây đàn ghita vừa hát trong đêm biểu diễn báo cáo những tác phẩm vừa được sáng tác của đoàn nhạc sĩ, buổi biểu diễn được thực hiện trong hội trường mỏ than Cọc Sáu, nơi mà ngày đó tôi làm việc. Tôi đã bị lôi cuốn vào dòng âm nhạc tuyệt vời của bài hát kể từ phần âm nhạc đến những ca từ, bài hát như được bật ra từ miệng của những người thợ lò ngày ấy…. Sau đó ít ngày tôi đã học lỏm được lời bài hát qua Đài tiếng nói Việt Nam.Với lòng đam mê, tôi đã hát được bài hát đó với phần đệm của một chiếc đàn phong cầm mà thôi.

Lần đầu tiên nghệ sĩ thể hiện bài hát này  khi nào? Xin nghệ sĩ có thể kể rõ kỷ niệm của lần đầu tiên ấy.

+ Sau khi đã học thuộc bài hát “Tôi là người thợ lò” thì những khán giả đầu tiên được nghe tôi hát lại đúng là những người thợ lò ở lò than Thống Nhất - Quảng Ninh. Tôi cùng đội văn nghệ của công ty than Cẩm Phả chui vào hầm lò để biểu diễn cho thợ lò xem. Rất nhiều bài hát mà chúng tôi biểu diễn đều được những người thợ hoan nghênh, và rồi  kết thúc buổi diễn tôi đã hát “Tôi là người thợ lò” dứt tiếng hát là một tràng vỗ tay và nhiều giọng như đồng thanh “hát lại đi”, tôi rất bàng hoàng trước sự thành công đó và hăng hái hát lại bài hát xen lẫn tiếng vỗ tay của những người thợ .

Sau nghệ sĩ, có rất nhiều ca sĩ thể hiện lại ca khúc này, nhưng khán giả, đặc biệt những người thợ vẫn thích nghe NSND Quang Thọ hát – giọng hát đẹp, bay bổng nhưng không kém phần hào sảng như chính khí phách của người thợ mỏ.  Phải chăng, nghệ sĩ từng có thời gian làm công nhân nên ông hát với tất cả trái tim của một người thợ ? 

+ Sau tôi có rất nhiều ca sĩ kể cả chuyên nghiệp lẫn nghiệp dư đã thể hiện “Tôi là người thợ lò” song đối với những người thợ mỏ Quảng Ninh thì họ vẫn thích nghe tôi hát hơn. Điều quan trọng là với bài hát này thì giọng của tôi phù hợp hơn rất nhiều các ca sĩ khác, chưa nói đến là tôi rất hiểu xuất xứ của bài hát này, mỗi lần hát “Tôi là người thợ lò” tôi sống thực như những người thợ lò vậy.

- Những ngày tháng gắn bó với công nhân, cho nghệ sĩ cảm xúc gì?

+ Kể từ năm 1964 cho đến khi rời Quảng Ninh đi vào chiến trường 559 (đường Trường Sơn) năm 1971, tôi đã có 7 năm là người thợ mỏ. Sau này trở thành sinh viên của trường Âm nhạc Việt Nam, rồi trở thành danh ca của nhà hát ca múa nhạc Việt Nam và cuối cùng trở thành người thầy đào tạo ra nhiều thế hệ ca sĩ đóng góp cho nền ca hát của nước nhà, tôi suy nghĩ rất nhiều về sự khởi nghiệp của mình, nó là những viên gạch đầu tiên xây nên một nền móng vững vàng để rồi từ người thợ mỏ trở thành NSND.

Đến Nghệ sĩ nhân dân

Từng tham gia biểu diễn dọc chiến trường khói lửa hay  mang tiếng hát cống hiến cho khán giả nước ngoài. Liệu có khi nào, nghệ sĩ “ quên” mất tầng lớp công nhân không?

+ Từ thuở đeo ba lô với cây đàn guitar, hết đại học thanh nhạc đến năm 1980 về đoàn Ca múa nhạc Việt Nam, tôi  đã lưu diễn ở mấy chục quốc gia trên thế giới: Liên Xô, Bắc Âu, Canada, Mỹ , Mông Cổ , Triều Tiên, Thái Lan, Miến Điện, Ấn Độ, Trung Phi…  Nhưng quê hương vẫn là … chùm khế ngọt. Đã rất nhiều năm nay tôi thường trở về Quảng Ninh, trở về quê hương của mình trong những dịp thăm viếng ông bà, tổ tiên, những người thân, bạn bè và rất nhiều chương trình nghệ thuật do tỉnh nhà tổ chức, tôi đều trở về với tư cách là một người con, môt người thợ mỏ. Tôi được như sống lại những năm tháng xưa, những người đồng nghiệp trước đây và bây giờ -  họ giúp tôi sống như một người thợ mỏ.

Mỗi khi nghe lại những bản thu âm cũ, có bao giờ nghệ sĩ nghĩ  rằng, nếu được hát lại thì sẽ hát hay hơn? Và người nghệ sĩ theo dòng nhạc cổ điển - thính phòng để được thành công như NSND Quang Thọ là con đường khổ nạn và hiếm hoi? Phải chăng nhạc cổ điển - thính phòng không thực sự phù hợp với số đông công chúng Việt Nam?

+ Âm nhạc không phải là sự làm lại mà là sự thăng hoa cảm xúc. Có những khoảnh khắc duy nhất rồi lụi tắt mãi mãi. Thế nên đời mình hát hàng ngàn lần một ca khúc, nhưng mỗi lần hát lại một lần cảm xúc không nhàm cũ. Thành công nào cũng khó khăn cả. Tôi đã trải qua biết bao nhiêu thăng trầm mới có được một chút thành quả. Thời gian qua, các phương tiện truyền thông phát triển ồ ạt và họ phần nào đó tuyên truyền quá rầm rộ dòng nhạc trẻ và tuyên dương những gương mặt nghệ sỹ của dòng nhạc ấy khiến nhiều người cho rằng nhạc cổ điển - thính phòng không có chỗ đứng trong lòng khán giả. Thực ra không phải vậy. Chỉ có cái nào ồn ào hơn mà thôi. Các ngôi sao nhạc nhẹ thường nổi rất nhanh nhưng họ cũng phải chạy đua với thời gian trước khi bị... thay thế bởi một gương mặt khác và tuổi thọ nghề rất ngắn. Còn các nghệ sỹ opera - thính phòng thì hát dài hơi hơn, đến với công chúng cũng bình tĩnh hơn.

Dù đã ở đỉnh cao của nghề nghiệp, là thầy của thầy dạy thanh nhạc ( ca sĩ, giảng viên thanh nhạc Trọng Tấn- PV)  nhưng NSND Quang Thọ chưa khi nào ngừng học, hàng ngày nghệ sĩ vẫn xem các kênh âm nhạc, xem băng, đọc sách… Lý do gì khiến nghệ sĩ say sưa đến thế?

+ Một giọng hát chuyên nghiệp nhất thiết phải qua đào tạo bài bản. Ca hát là một nghề, ca sĩ là người làm nghề ca hát. Muốn làm nghề tốt thì phải học mới có được sự lâu bền của giọng hát. Đòi hỏi cơ bản về hơi thở, biết điều tiết xử lý âm thanh, có thể mới tồn tại được lâu dài.  Giống như NSND Trần Hiếu, Trung Kiên vẫn hát tốt ở tuổi ngoài 70, do các ông vẫn dạy, luyện thanh hàng ngày. Kiến thức như  hình tháp nón, đế rộng thì đỉnh cao càng vững. Học 8 năm thanh nhạc chưa đủ đâu, huống hồ không chịu học ngày nào.

Có rất nhiều thế hệ học trò trưởng thành từ sự dìu dắt của NSND Quang Thọ như Hoàng Thái, Hoàng Tùng, Tùng Dương, Khánh Linh…  Với vai trò của một người thầy -  còn hạnh phúc nào hơn thế. Ấy thế mà, khi đã gần 60 tuổi, nghệ sĩ  vẫn luyện thanh cho các học trò, vẫn nhận lời biểu diễn khi có chương trình phù hợp. Đã khi nào nghệ sĩ nghĩ đến chuyện … dừng lại?

+ Thật hạnh phúc khi được sống và cống hiến cho niềm đam mê. Khi còn sức khỏe, còn sự tin yêu của học trò, còn sự mến mộ của đông đảo công chúng khi nghe tôi hát… chẳng lý do gì để buộc tôi dừng lại.

`PV: Xin cảm ơn nghệ sĩ đã giành cho LĐTĐ cuộc trao đổi thú vị.

Châu Anh ( thực hiện)