Thương nhau, đập trống nên tình

Có thương nhau thì đừng để đó

Ngày của trời!

Mùa xuân năm nay, ông Đinh Xon là người được dân tộc Ma Coong ở Thượng Trạch (Bố Trạch, Quảng Bình) chọn làm chủ tế và lo toan cho một lễ hội duy nhất và riêng có của người Ma Coong: Lễ hội đập trống. Để có chiếc trống - vật phẩm cần nhất cho lễ hội, nhiệm vụ của ông Đinh Xon không hề đơn giản. Được dân làng tín nhiệm lựa chọn, trong năm, cứ ngơi nghỉ lúc nào là ông lại phải nghĩ đến việc mà mình đang gánh vác.

Ông Đinh Xon tự hào kể về lễ hội có một không hai của mình.

Ông Đinh Xon cho biết, nghe cái từ đập trống ai cũng tưởng đơn giản, ấy thế mà nó thật không đơn giản tí nào. Để tham gia lễ hội, mỗi người dân chỉ được lựa chọn cho mình một “chiếc gậy”, nó chỉ nhỉnh hơn chiếc roi một tí. Vào ngày 16 tháng Giêng, lúc trăng tròn nhất thì mọi người tề tựu.

Vào lễ, thanh niên, nam nữ chưa có gia đình được dân làng ưu tiên nhất. Họ sắp thành vòng tròn quanh trống, cùng dùng một tuần rượu. Sau lời cúng tế của người “cầm cái” Đinh Xon, họ cùng nhau tiến tới chiếc trống, reo hò, vung roi vụt. Cứ một lượt như vậy, họ lại ra uống rượu chúc tụng và lượt thanh niên, nam nữ khác lại tiến vào.

Âm thanh của hàng chục chiếc roi được những bắp tay trần vung lên vụt mạnh vào trống cùng tiếng hò reo của những người tham dự. Âm thanh vang khắp núi rừng, ánh lửa hừng hực cháy, rượu sau tuần chúc tế lại được đưa ra mời, cần lại vít cong. Từng lon rượu mầu da lươn (người Ma Coong ở đây gọi những ché rượu là lon, giống như rượu cần của một số dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên) cạn cùng lễ hội, cùng những hơi thở phập phồng, gấp gáp của lồng ngực trẻ. Gái trai, dân làng vui thâu đêm. Cuộc vui chỉ chấm dứt khi chiếc trống bị thủng, vỡ hoặc nứt.

Theo ông Đinh Xon, để cuộc vui được kéo dài thì trống càng lâu thủng, lâu nứt, lâu vỡ thì càng tốt. Vậy nên, để có chiếc trống bền, khi đảm nhận trọng trách làm trống thì ai cũng dồn tâm, dồn sức để làm cho dân làng một cái trống tốt nhất.

Theo kinh nghiệm, để làm trống được bền, người ta thường chọn da của những con bò to khỏe, thường ăn cỏ gianh trên những đồi bãi đất cằn và “tuổi” của nó phải từ 12 trở lên. Bò được mổ, da được những người khéo tay lựa lọc sao cho không thủng. Sau đó, da bò được ngâm xuống dòng sông A Ki quanh năm đem nước tưới tắm bản làng, rồi phơi sương, phơi nắng, sao cho vàng ươm, quánh dẻo.

Trống vỡ, hội tan, tình nảy nở.

Tang trống phải là loại cây bộp lâu năm, ra hoa vào mùa xuân. Sau khi da, tang trống được hoàn thành thì việc căng da trống cũng phải huy động hầu hết các thanh niên trai tráng ra đảm trách. Mỗi người phụ một việc, để người dân sẽ có một chiếc trống hoàn hảo nhất để phục vụ cho lễ hội của mình.

Theo ông Đinh Xon, khởi thủy của lễ hội đặc biệt này bắt nguồn từ truyền thuyết. Ngày xưa, người Ma Coong sống ở nơi âm u. Ngày ấy, nơi đây có một bầy khỉ thần xuất hiện. Chúng không chăm chỉ như con người, nhưng chúng lại sống sung sướng hơn con người vì chúng có chiếc trống thần. Cứ chờ người Ma Coong trồng ngô, lúa vào lúc thu hoạch, thì chúng lại mang trống thần ra gõ. Ngô, lúa của người Ma Coong bị tiếng trống thần mê hoặc, cứ nô nức theo nhau về hang để phục vụ cho lũ khỉ.

Để giữ gìn thành quả lao động, cho dân làng đỡ đói khổ, nên người Ma Coong đã cùng nhau tìm vào hang cướp trống. Sau rất nhiều lần tổ chức cướp trống, đúng vào hôm trăng tròn nhất của tháng Giêng, dân làng đã lấy được trống về. Cây gậy để khiêng trống cắm xuống, giờ đã thành cây gạo cổ thụ giữa bản và là điểm cho lễ hội ngày nay diễn ra. Để tưởng nhớ đến sự chiến thắng của mình, để cho cây cối hoa mầu trong năm tốt tươi, nên người Ma Coong chọn ngày 16 tháng Giêng hằng năm tổ chức lễ hội đập trống. Lễ hội đặc biệt riêng có này qua bao mùa rẫy, nhưng vẫn được lưu giữ và được nhiều người xa xứ tìm về.

Tùng tùng, cốc cốc nên duyên, nên tình

Không chỉ là một lễ hội để tưởng nhớ về một truyền thuyết của dân tộc mình, lễ hội độc đáo này đã trở thành cái cớ để cho thanh niên nam, nữ các bản làng xa xôi theo chân về Thượng Trạch kiếm vợ, kiếm chồng. Theo ông Đinh Hợp - Chủ tịch xã Thượng Trạch, người Ma Coong ở đây sống ở 18 thôn, bản cách biệt. Cuộc sống của họ lam lũ, vất vả quanh năm, nên lễ hội đập trống này đã như một cái cớ để trai gái có thời gian tìm hiểu nhau. Làm quen, tìm hiểu rồi nên vợ, nên chồng, để các gia đình ở Thượng Trạch sinh sôi nẩy nở, làm ấm áp thêm xóm làng.

Trẻ mong, già cũng ngóng chờ hội tới.

Theo niên luật của lễ hội đập trống, sau khi trống thủng hoặc vỡ, các thanh niên nam, nữ có quyền ngỏ lời với nhau. Và đây là khắc giờ thiêng liêng nhất trong năm, cho một đời vợ-chồng. Người Ma Coong tin rằng, khi một cô gái được một chàng trai nào đó ngỏ lời trong lễ hội này thì đồng nghĩa họ sẽ có một gia đình yên ấm. Vậy nên, rất nhiều các chàng trai, cô gái đã coi đây như một cơ hội để tình duyên của mình được trời đất, được các vị thần linh của người Ma Coong chứng giám và ủng hộ.

Sau mùa lễ hội, khi cây hoa bộp kết trái thì đám cưới của các chàng trai, cô gái đã trao nhau lời ngỏ trong những đêm hội linh thiêng kia sẽ thành hiện thực. Người Ma Coong lại đón nhận cho mình những cửi (con trai), móm (con gái) khỏe khoắn vung rìu, vung lưỡi hái cho ngô, lúa về thêm mỗi bản, để đàn bò đi vàng đồi, đàn trâu, đàn dê đi loang khắp núi rừng.

Mùa này, trên con đường dẫn lên cửa khẩu Cà Ròong, nhiều thanh niên nam, nữ người Ma Coong, Bru, Vân Kiều… và cả người bên nước bạn Lào cũng sang Thượng Trạch tham dự lễ hội đập trống. Tôi đã gặp Phon Say - người bản Ban (Phong Sa Lỳ, Lào). Năm nay, Say đưa vợ con về Thượng Trạch tham gia lễ hội đập trống vì vợ Say vốn là cô gái mà anh đã “kiếm” được trong lễ hội đập trống năm 2009. Và lần về quê vợ này, Say đã rủ thêm cả anh bạn Kẹo của mình về để “tìm vợ”. Biết đâu, năm nay trống vỡ, may mắn như Say, Kẹo cũng sẽ kiếm được cho mình một người vợ. Để đến mùa xuân sang năm, vào ngày trăng tròn này, bên chén rượu và những đứa con mang hai dòng máu Việt – Lào, vợ chồng Kẹo lại nhớ về một lễ hội linh thiêng độc đáo của người Việt.

Hà Giang