Ngày đầu xuân đi hội Lồng Tồng

Lễ hội vào dịp tết của người Kinh, người Khơ me, Chăm... phần lớn mang ý nghĩa tâm linh. Có những lễ hội kéo dài hàng trăm ngày như hội Chùa Hương. Nhưng đối với một số dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc, Việt Bắc thì lễ hội lớn nhất diễn ra trong dịp tết là một nghi lễ nông nghiệp đặc sắc. Đó là Lễ hội Lồng Tồng, còn gọi là hội Xuống Đồng. Đây là lễ hội chính của đồng bào Tày, Nùng, Dao, Sli... Hội Lồng Tồng vừa mang ý nghĩa tâm linh vừa là nghi lễ mở màn cho một mùa làm ăn mới. Những năm gần đây nó còn thêm các nội dung thể thao giải trí và văn hóa của người dân vùng cao.

Cho đến nay người ta chưa xác định được thời gian xuất hiện lễ hội quan trọng này, nhưng các nhà nghiên cứu văn hóa đều nhất trí nó ra đời cùng với đồng bào Tày, Nùng khi các dân tộc này bắt đầu sống quần cư và canh tác lúa nước. Nghi lễ quan trọng, linh thiêng nhất là tiến hành các nghi thức tạ ơn Trời, Đất, cầu Thần Nông và các bậc thần linh phù hộ độ trì cho mưa thuận gió hòa, cây trái tươi tốt, gia súc, gia cầm sinh sôi phát triển. Sau các nghi thức tâm linh , người chủ lễ sẽ cày những đường cày đầu tiên mở màn cho mùa vụ. Con trâu, cái cầy được trang trí đẹp mắt. Người cầy cũng được dân làng lựa chọn có đức, khỏe mạnh, gia cảnh hoàn hảo may mắn và có uy tín với cộng đồng.

Lễ hội Lông Tồng được tổ chức trên một cánh đồng có diện tích lớn. Hàng ngàn người dân sẽ tới tham dự. Điều đặc sắc của lễ hội là hầu như tất cả các gia đình trong thôn, trong xã đều làm cỗ đến cúng thần và mời mọi người cùng ăn. Cỗ cúng gồm xôi trắng, thịt lợn, rượu trắng và các loại sản vật quý của người Tày, Nùng như khẩu sli, khẩu sleec, bánh gio, chè lam, bánh khảo...Đây là dịp để các bà, các mẹ cùng các thiếu nữ thể hiện tài khéo trong nội trợ của mình. Thế hệ trước bảo ban truyền nghề cho thế hệ sau trong việc chuẩn bị những món ăn trong dịp đại lễ. Sau khi dâng cúng Trời, Đất, Thần linh... các gia đình mời các vị chức sắc, quý khách cùng thưởng thức món cỗ nhà mình. Các nam nữ thanh niên trong các bộ trang phục dân tộc rực rỡ và độc đáo  múa hát chúc mừng gia chủ một năm mới gặp nhiều thuận lợi. Gia đình nào được nhiều người thưởng thức món ăn là năm ấy gặp nhiều may mắn.

Phần hội diễn ra rất hào hứng sôi nổi. Trò chơi đặc trưng không thể thiếu là ném còn. Các bản cử người ra thi đấu. Nếu trai gái bản nào ném còn trúng vòng tròn trên đầu cây tre nhiều nhất là làng ấy cũng gặp nhiều niềm vui, may mắn trong năm mới. Ngoài ra còn các trò chơi truyền thống khác như kéo co. đánh quay, đẩy gậy, bịt mắt bắt dê, múa sư tử, đấu vật, đánh cờ hay trình diễn võ thuật, thổi khèn... Phần hội với hàng ngàn người tham gia chủ yếu là nam thanh nữ tú diễn ra suốt ngày. Đêm đến là các nghi thức đốt lửa trại. Khi ngọn lửa đã bừng lên đem lại không khí ấm áp cho ngày xuân là bắt đầu màn trình diễn hát cọi. Hát cọi là một hình thức hát đối đáp giao duyên giữa trai gái các bản. “Gốc cọi ở mường trời, tổ cọi ở xứ tiên”...nam nữ cứ say trong câu hát gọi mời mà bén duyên nhau trong lễ hội Lồng Tồng. Những người khác thì hát trong khi uống rượu cần hoặc nắm tay nhau nhảy múa vòng quanh đống lửa hồng. Họ say xưa trổ tài và vui đón mùa xuân như thế đến quá nửa đêm chưa muốn dời nhau.

Hội Lồng Tồng của dân tộc Tày, Nùng...diễn ra mỗi năm một lần kéo dài hai ngày trong tháng giêng hàng năm. Nó là nghi lễ hàm chứa nhiều nội dung như lễ Tịch điền của người Kinh, vừa mang ý nghĩa tâm linh tạ ơn Trời Đất, Tổ tiên, vừa kết hợp các nội dung của ngày hội văn hóa, thể thao...vì thế nó có nhiều điểm tiến bộ hơn các lễ hội miền xuôi. Ở đây không có cảnh hóa vàng mã xô bồ lãng phí, không có cảnh kêu gọi công đức, từ thiện hay chèo kéo du khách... Ở đây chỉ có niềm vui gặp nhau trong ngày xuân mới, cầu mong một mùa làm ăn nhiều tốt lành, may mắn. Ý nghĩa của Lễ hội Lồng Tồng vì thế để lại nhiều thiện cảm và niềm vui cho du khách và người dân mỗi dịp tết đến xuân về.

Hoa Ban