Lao động Việt Nam chăm chỉ: Sao vẫn chưa thoát nghèo?

	Từ thoát nghèo đến ổn định cuộc sống
	Thêm cơ hội thoát nghèo!

Cùng với đó, lao động chủ yếu làm việc trong khu vực có năng suất thấp, phương tiện sản xuất chậm đổi mới, chất lượng lao động thấp và môi trường kinh doanh thiếu cạnh tranh… là những lý do khiến lao động Việt Nam (VN) dù chăm chỉ và có tốc độ tăng năng suất cao nhất Đông Nam Á (thời gian gần đây), nhưng vẫn chưa thoát nghèo. Đó là một trong những đánh giá mới của Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) trong  Báo cáo vĩ mô về năng suất lao động Việt Nam thời kỳ 1992-2015 vừa công bố.

Vượt ngưỡng 6% vẫn chưa bắt kịp các nước

Theo CIEM, năng suất của toàn nền kinh tế năm 2015 theo giá hiện hành đạt 79,3 triệu đồng một người, tăng 6,42% so với năm 2014. Đồng thời, tốc độ tăng năng suất lao động của VN trong năm này cũng ghi nhận sự đột phá mạnh mẽ nhất từ trước đến nay khi lần đầu tiên vượt ngưỡng 6%. Thậm chí, tính chung giai đoạn 1992-2014, năng suất lao động tính theo sức mua tương đương của VN tăng trung bình 4,64% - là mức tăng cao nhất trong khu vực ASEAN.

Biểu đồ tăng năng suất lao động VN so với  các nước trong khu vực.

Tuy nhiên, theo CIEM, tốc độ này của lao động VN vẫn khó bắt kịp được các nước khác trong khu vực do xuất phát điểm của ta quá thấp. Đơn cử như năng suất lao động của người VN đến năm 2014 chỉ đạt 9.138 USD, ngang giá sức mua của năm 2011. Với mức này, gần 16 lao động Việt mới có năng suất làm bằng một người Singapore. Hay 7 lao động Việt cũng chỉ có năng suất lao động tương đương 1 người Hàn Quốc.

Còn khoảng cách này so với lao động Thái Lan, Philippines cũng bị thua xa. Trước đó, trong một báo cáo khảo sát của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) công bố năm 2013 cũng cho biết năng suất lao động của 1 người Singapore bằng 15 người VN. Vì thế, dù người VN chăm chỉ, tốc độ tăng năng suất có cao nhất Đông Nam Á, nhưng vẫn chưa thoát nghèo.

Lý giải cho tình trạng trên, nghiên cứu của CIEM chỉ rõ, xu hướng tỉ trọng việc làm trong các doanh nghiệp vừa và lớn hiện đang giảm dần (từ 7,88% năm 2004 xuống còn 4% năm 2013). Còn các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ lại chiếm tỉ trọng lớn ngày càng lớn và chậm phát triển lên thành các doanh nghiệp vừa và lớn, trong khi thu nhập của lao động trong doanh nghiệp siêu nhỏ (năm 2013) chỉ bằng 70% thu nhập của lao động trong doanh nghiệp vừa. Đây là một trong những nguyên nhân làm cho năng suất tăng chậm. Nếu tiếp tục xu hướng này thì sẽ làm chậm quá trình tăng năng suất lao động của Việt Nam.

Ngay lĩnh vực khoa học – công nghệ được kỳ vọng sẽ mang lại đột phá cho phát triển kinh tế, tuy nhiên, công nghệ và sáng tạo vẫn là "vùng trũng nhất" (có xếp hạng thấp nhất), kéo dài nhiều năm trong sơ đồ cạnh tranh quốc gia của VN. Chỉ dẫn Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu 2014-2015 cho thấy, VN được xếp hạng chung là 68, trong khi các chỉ số cấu phần liên quan đến đổi mới sáng tạo lại thấp hơn nhiều. Cụ thể, năng lực hấp thụ công nghệ VN xếp thứ 121; chuyển giao công nghệ từ FDI số 93; độ sâu của chuỗi giá trị là 112; mức độ phức tạp của quy trình sản xuất xếp thứ 116; chất lượng của các tổ chức nghiên cứu khoa học số 96; giáo dục và đào tạo ở cấp sau phổ thông ở vị trí 96.

Bên cạnh đó, nếu chia theo cơ cấu lĩnh vực ngành nghề thì khu vực công nghiệp xây dựng có năng suất lao động cao nhất khi đạt tới gần 96 triệu đồng/năm. Tốc độ tăng trưởng nội bộ ngành này tuy khá cao, nhưng chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành lại âm...

Từ đó, CIEM nhận định: "Năng suất lao động của VN còn thấp và tăng chậm, lao động chủ yếu làm việc trong khu vực có năng suất thấp, phương tiện sản xuất chậm đổi mới, chất lượng lao động thấp và môi trường kinh doanh thiếu cạnh tranh".

4 khuyến nghị tăng năng suất lao động thời hội nhập

Trong bối cảnh VN đã gia nhập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và lao động được quyền tự do di chuyển trong khối, để tránh bị loại ra khỏi thị trường lao động khu vực cũng như ngay trên sân nhà, CIEM đưa ra 4 khuyến nghị để tăng năng suất lao động cho lao động Việt.  

Đầu tiên là cần phải có chiến lược tiếp cận tổng thể tăng năng suất lao động với mũi nhọn là các doanh nghiệp lớn có tiềm lực về tài chính và tri thức tiếp thu và phát triển công nghệ từ trên thế giới, đồng thời tạo môi trường lan toả tri thức và công nghệ xuống cho các doanh nghiệp nhỏ hơn ở trong nước.

Tiếp đến là phát triển mạnh các loại hình doanh nghiệp, thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và lớn, đồng thời khuyến khích phát triển các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ để thu hút lực lượng lao động từ khu vực phi chính thức vào khu vực chính thức có năng suất lao động cao hơn. Đồng thời, thúc đẩy chuyển dịch luồng lao động từ khu vực có năng suất lao động thấp (như nông lâm thuỷ sản)  sang khu vực có năng suất cao (như khu vực công nghiệp, xây dựng và dịch vụ), nhờ đó tăng năng suất lao động nói chung cũng như tạo điều kiện áp dụng sản xuất ở quy mô lớn trong nông nghiệp để nâng cao hiệu quả trong ngành nông lâm - thuỷ - sản.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục có chính sách tập trung vào mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng hệ thống đào tạo dạy nghề để nhanh chóng nâng cao trình độ tay nghề chuyên môn cho người lao động, khắc phục tình trạng phần lớn lao động chưa qua đào tạo.

K.Thoa